گام نو برای تامین درآمد جوامع روستایی

 امروز- لیلا زمانی
پایداری اشتغال زمانی مطرح می شود که فعالیت های روستایی ضمن تامین درآمد برای جوامع روستایی، سازگار با توان های محیطی، و فرهنگی آنها نیز باشد. در سال های اخیر، نتایج سرشماری ها ظهور روند جدید مهاجرت داخلی با عنوان مهاجرت معکوس در ایران را نشان می دهد.
تصویب ۱۵ هزار میلیارد تومان 
برای اشتغال پایدار روستایی
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور از آغاز رویداد ملی مدار با هدف حمایت از کسب و کارهای مولد، دانش بنیان، اشتغال‌زا و روستایی در کشور خبر داد و گفت: ۱۵ هزار میلیارد تومان منابع برای طرح اشتغال پایدار روستایی اختصاص پیدا می‌کند.
 سید امیرحسین مدنی در نشست خبری پیرامون آغاز رویداد ملی مدار از آغاز رویداد ملی مدار با هدف حمایت از کسب و کارهای مولد، دانش بنیان، اشتغال‌زا و روستایی در کشور خبر داد و گفت: مدار مخفف حمایت از کسب و کارهای مولد، دانش بنیان و روستایی است. یکی از سیاست‌هایی که دولت سیزدهم به صورت جدی مورد توجه قرار داده است اقتصاد روستایی است که در حقیقت کلیدی‌ترین عامل مهاجرت از روستاها به شهر است.وی افزود: بیش از ۵۴ درصد از دلایل مهاجرت از روستا به شهر مربوط به دلایل اقتصادی، ۲۵ درصد مربوط به دلایل فرهنگی، ۱۳.۳ درصد مربوط به دلایل اقلیمی و مابقی نیز مربوط به مسائل جمعیت شناختی است؛ لذا دولت توجه ویژه‌ای به موضوع اقتصاد روستا داشته که البته موضوعی کلان محسوب می‌شود.
دبیر شورا عالی جهاد سازندگی با بیان اینکه موضوع اقتصاد روستا موضوع کلان بوده که در دولت مورد توجه قرار گرفته است، اظهار کرد: در راستای تحقق اهداف دیده شده در موضوع اقتصاد روستا تکمیل زیرساخت‌ها در حوزه تولید است. به عنوان مثال، در بخش برق‌رسانی، آب‌رسانی و گازکشی آمار خوبی کشور کسب کرده است؛ اما مثلاً در فعال سازی معادن، آبخیزداری و آبخوان داری با وجود تاکید، به لحاظ زیرساختی دچار چالش هستیم.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم با اشاره به اینکه سیاست‌ها در حوزه خرید محصولات کشاورزی در دوره‌های گذشته معطوف به موضوعاتی شده است که بعضاً نتایج عکسی را به همراه داشته است، افزود: مدلی که با یک دامدار خرد و مزرعه‌دار برخورد کرده‌ایم باید امروز مورد توجه جدی قرار گیرد. هر چه توانستیم اقتصاد روستا را در گذشته به کشاورزی گره زده‌ایم. کشاورزی که به مرور غیر سودده شده و همانند این موضوع در دامداری نیز مشاهده می‌شود. موضوع دیگر شهرسازی روستاها بوده که امروز بعد از تبدیل بسیاری از روستاها به شهر شاهد درخواست‌های بسیار از سوی مردم برای بازگشت به اسم روستا هستیم چرا که مردم عوارض شهری را پرداخت می‌کنند، هزینه‌های شهری را متحمل می‌شوند؛ اما عملاً خدمات در حد روستا باقی مانده است.
وی تأکید کرد: یکی از مباحث پراهمیت اشتغال روستا است. عددهایی همچون ۳۰ هزار میلیارد تومان در کشور برای توانمندسازی در حوزه اشتغال‌زایی روستایی هزینه شده، اما این اقدام چقدر متناسب با محدوده جغرافیایی روستاها بوده است؟ لذا در جلسه‌ای که امروز در حوزه اشتغال‌زایی روستایی بود مصوب شد ۱۵ هزار میلیارد تومان منابع در مرحله دوم طرح اشتغال پایدار روستایی برای طرح‌های روستایی اختصاص پیدا کند. پیش‌تر نیز ۱.۵ میلیارد دلاری که از صندوق توسعه ملی برای این اقدام برداشت شده بود، به اهداف تعیین شده دست پیدا نکرد؛ اما در مرحله دوم مقرر شده با توزیع متفاوت این منابع، به اهداف اشتغال‌زایی روستایی دست پیدا کنیم.
مدنی ادامه داد: در حال حاضر ۵ هزار میلیارد تومان از این منابع بازگشته است که بنا بر مصوبه هیات امنای صندوق عدالت و پیشرفت مقرر شده سه برابر آن یعنی حداقل ۱۵ هزار میلیارد تومان که می‌تواند تا سقف ۲۱ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کند جهت طرح‌های اشتغال پایدار مورد استفاده روستاییان قرار گیرد. توزیع هدفمند منابع در این مرحله مدنظر قرار گرفته است که یکی از مواردی که این منابع مورد استفاده قرار می‌گیرد ۲هزار میلیارد تومان برای اجرای رویداد ملی مدار است که در حقیقت طرح‌های حوزه روستا را وارد محیط‌های روستایی کشور می‌کند و این منابع در جهت حمایت از کسب و کارهای مولد، دانش بنیان، اشتغال‌زا و روستایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه تاکنون ۵ هزار طرح حاصل برگزاری حدود ۱۵ رویداد در حوزه روستایی احصا شده است، افزود: ۲هزار طرح در رویداد ملی مدار مورد تأیید اولیه قرار گرفته است که برای این بخش نیز ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار با سود حدود ۶درصد تخصیص داده شده که سرمایه‌ها هدفمند هزینه شوند. ما در روستاها دچار مشکل جمعیت هستیم. در حقیقت سن روستاهای ما پیر شده؛ لذا حمایت از جوانانی که در این حوزه کار می‌کنند می‌تواند چهره روستاها را جوان کند.
اجرای رویداد ملی مدار می‌تواند
 به جلوگیری از مهاجرت به شهرها کمک کند
به گفته مدنی، در حقیقت اجرای رویداد ملی مدار می‌تواند به جلوگیری از مهاجرت به شهرها کمک کند. از سوی دیگر حمایت خوبی از روستاییان توسط دولت و معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری به‌ویژه در حوزه تولیدات روستایی شکل گرفته که برگزاری نمایشگاه روستاآباد که در همه استان‌های کشور برگزار می‌شود از جمله این اقدامات است. در حقیقت بنا این است که با سکوهایی که وارد مذاکره شده‌ایم به‌زودی ۱۲ هزار غرفه را در فضای مجازی برای عرضه محصولات روستایی ساماندهی کنیم.
وی ادامه داد: در منظومه‌های کشاورزی شمال کشور، مازندران را به عنوان پایلوت انتخاب کرده‌ایم که ۵ هزار گلخانه به مساحت ۲.۵ میلیون مترمربع در کشور احداث شود. در حال حاضر در یک نقطه از مازندران این کار انجام شده و پیگیر احداث در شش نقطه دیگر در همین استان هستیم. امیدواریم این اقدامات در حوزه روستایی موثر باشد و قطعاً حوزه فناورانه می‌تواند راهگشای مسائل مختلف باشد؛ لذا در این حوزه ۴۰ مسئله اولویت‌دار را با همفکری مردم شناسایی کرده‌ایم که به شیوه‌های نوآورانه بحث ایده و راه‌حل‌ها را از طریق خود مردم دنبال می‌کنیم.
مدنی تاکید کرد: ۱۵ مجموعه مردمی و دستگاه با هدف حمایت از کسب و کارهای روستایی در رویدادهای مختلف حدود ۵ هزار طرح را جمع‌آوری کردند که به عنوان ورودی اصلی رویداد ملی مدار مورد استفاده قرار گرفت و تاکنون ۲ هزار طرح تأییدیه‌های اولیه را دریافت کردند. همچنین سامانه جهت نیز برای معرفی طرح‌های روستایی آماده شده که روستاییان می‌توانند تا پایان سال جاری ثبت نام طرح‌های خود را در همه روستاهای کشور از طریق سامانه جهت انجام دهند. همچنین مقرر شده با همکاری صداوسیما و رسانه‌ها اطلاع رسانی مناسبی برای این رویداد انجام شود.
 جزئیات وام مهاجرت معکوس به روستاها
معاون بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با تشریح جزئیات وام مهاجرت معکوس به روستاها, گفت:‌ سامانه ثبت‌نام تحویل زمین در روستاها به‌زودی بازگشایی می‌شود.
مجید جودی با اشاره به برنامه‌ریزی دولت برای تشویق مردم به مهاجرت معکوس به روستاها، اظهار کرد:‌ این طرح برای متقاضیان نهضت ملی مسکن در شهرهاست که می‌خواهند به روستاها مهاجرت معکوس داشته باشند.وی با بیان این‌که بر اساس برنامه یک میلیون قطعه زمین در این طرح به مردم واگذار می‌شود، افزود:‌ تاکنون 600 هزار قطعه زمین تملک شده که به‌صورت اجاره 99 ساله به واجدان شرایط واگذار خواهد شد.
وی بیان کرد: متقاضیان می‌توانند برای ساخت واحد مسکونی در این زمین‌ها از وام 550 میلیون تومان نهضت ملی مسکن با سود 18 درصدی استفاده کنند. البته می‌توانند از وام 350 میلیون تومانی مسکن روستایی با سود 5 درصدی نیز برای ساخت و ساز استفاده کنند.معاون بازسازی و مسکن روستایی بنیاد مسکن با اشاره به حذف دو شرط فاقد مسکن بودن و ساکن روستاها برای واگذاری زمین، گفت: به‌زودی سامانه ثبت‌نام این طرح در وزارت راه و شهرسازی بازگشایی می‌شود.
جودی یادآور شد: اسامی روستاهای دارای ظرفیت واگذاری زمین مشخص شده و در حال بارگذاری در سامانه است.
درباره مهاجرت معکوس چه می دانید؟
وقتی افراد از محل زندگی خود جهت رسیدن به اهدافشان که این اهداف می تواند سیاسی، اقتصادی، دینی، تحصیلی و…. باشد، خارج می شوند اما پس از مدتی مجدد به محل زندگی خود برمی گردند به این عمل مهاجرت معکوس گفته می شود. در واقع افراد برای اینکه بر مشکلات زندگی و کاری و تحصیلی خود غلبه کنند مهاجرت می کنند و قطعا شما کسانی را می شناسید که قید محل زندگی پرخاطره خود را می زنند و به مناطق دیگر مهاجرت می کنند.
افراد به دلایل مختلفی مهاجرت می کنند که دلایل میتواند اختیاری و یا اجباری باشند. مهاجرت معکوس در کشور ما معمولا به صورت مهاجرت افراد از روستاها یا شهرستان ها به شهر های اصلی است که در ایران بیشتر مهاجرت افراد به صورت دائمی از روستاها به شهرهای کوچک و بزرگ است؛ امروزه این حرکت یک سویه مهاجرت مردم از روستاها به شهرها تغییر کرده و به صورت مهاجرت معکوس شکل گرفته شده است. در سطح بین المللی مهاجرت معکوس معمولا به صورت بازگشت افراد به وطن اصلیشان می باشد.در واقع مهاجرت معکوس در نوع خود یک پدیده ی خوب است که امروزه به شدت افزایش پیدا کرده است اما کاملا روشن است که این نوع مهاجرت روند موقتی خواهد داشت مگر اینکه مسئولان دولتی راه حلی برای بهبود شرایط زندگی در روستاها و شهرهای کوچک پیدا کنند.  مهاجرت معکوس یک عمل پیچیده و دشوار است که شرایط زمانی، فرهنگی و اقتصادی را دخیل می شود.
اما داستان مهاجرت معکوس هنوز در کشور ما به درستی جا نیفتاده است. در شهر های بزرگ ایران جمعیت به شدت افزایش پیدا کرده است که این به معضلی جدید در مدیریت کشوری تبدیل شده است که باید راه حل آن را پیدا کرد.
زندگی روستایی راه حل مناسب برای کاهش مهاجرت معکوس
در کشور ما دولت به منظور جلوگیری از عمل مهاجرت افراد به شهرهای دیگر درصدد اجرای برنامه توسعه روستاها، شهرستان ها، حمایت از فعالیت کشاورزان، گسترش شغل های سنتی، گسترش بیمه و… شد. در واقع دولت با اجرای طرح های برنامه ریزی راهبردی، اجرای برنامه های تعیین شده و سیاست گذاری های اصولی باعث برابری نسبی بین مناطق مختلف کشور شده است.
در این راستا درآمد کشاورزان افزایش پیدا کرده و شرایط روستا ها و شهرستان ها از هر نظر ارتقا پیدا کرده است. طی این برنامه ریزی دولت از گسترش کشاورزی صنعتی و تولیدات صنایع دستی مناطق مختلف جغرافیای کشور ایران حمایت کرده است. در سال ۸۹ مقام معظم رهبری و رئیس جمهور آن زمان بیان کردند: “زندگی کردن را برای مردم باید آسان کرد، این یک سرفصل مهم است که اگر چنانچه انسان این را باز کند، خواهیم دید بسیاری از خواسته های اقتصادی، بسیاری از کارکردهای مربوط به دولت، همچون دولت الکترونیک، تا برسیم به مساله فعال کردن روستاها، جلوگیری از مهاجرت، اینها همه اش تحت همین عنوان آسان کردن زندگی برای مردم است.”
در واقع آسان کردن زندگی در روستاها و استان های کشور باعث افزایش عمل مهاجرت معکوس می شود.  مسئله ی بعدی که مورد توجه قرار می گیرد مربوط به مبحث اطلاعات، تکنولوژی و ارتباطات است که باید در مناطق مختلف زیرساخت داشته باشد چراکه اکثریت دلالیل مهاجرت به مبحث تکنولوژی و اموزش مربوط می شود.
دلایل مهاجرت معکوس
امروزه به دلیل شرایط پیچیده زندگی در شهرهای بزرگ، افراد زیادی مهاجرت معکوس انجام می دهند و یا به شهرهای کوچک تر مهاجرت می کنند. برای مثال همانطور که می دانید هزینه ی زندگی در شهرهای بزرگ بسیار بیشتر از شهرهای کوچک یا روستاها است و همچنین شرایط محیطی، آب و هوایی، سلامت روحی و روانی در روستاها و شهرهای کوچک بسیار بهتر و مطلوب تر است.
دلایل مهاجرت معکوسافرادی نیز هستند که به روستاها یا محله های اطراف شهر خود می روند و خانه ای میخرند تا اوقات فراقت خود را آنجا سپری کنند. بیشتر این مهاجرت ها ۸ الی ۱۳سال پیش انجام شده اند که اکثریت آنها بیش از ۵٠ سال سن دارند.  حدود ۹٠ درصد این افراد دارای مدرک لیسانس یا کمتر از لیسانس هستند و تقریبا ۱٠ درصد آن ها خانم اند. البته در بعضی مهاجرت ها مشکلاتی از جمله اختلاف بین ساکنین آن محل با مهاجران تازه وارد ایجاد می شود. این مشکلات میتواند به دلیل تفاوت های اجتماعی، فرهنگی، سبک زندگی، نژاد پرستی و… باشد چراکه ممکن است افراد مهاجر با ساکنان اصلی آن شهر تفاوت های زیادی داشته باشند که در این شرایط سازگاری افراد با یکدیگر سخت است.البته که این موضوع کاملا ۲ طرفه است و وجود مهاجران باعث تاثیرگذاری در فرهنگ کلی جامعه می شود. بنابراین این شرایط به یک مدیریت اصولی نیاز دارد هرچند که این کار بسیار دشوار است و به صورت ۱۰۰ درصدی مشکلات را برطرف نمی کند.امروزه به دلیل شرایط پیچیده زندگی در شهرهای بزرگ، افراد زیادی مهاجرت معکوس انجام می دهند و یا به شهرهای کوچک تر مهاجرت می کنند. برای مثال همانطور که می دانید هزینه ی زندگی در شهرهای بزرگ بسیار بیشتر از شهرهای کوچک یا روستاها است و اصلی ترین دلیل مهاجرت معکوس افراد شرایط اقتصادی است.
همچنین شرایط محیطی، آب و هوایی، آلودگی، ترافیک، سلامت روحی و روانی در روستاها و شهرهای کوچک بسیار بهتر و مطلوب تر است. افرادی هم هستند که محل زندگی اصلیشان و به نوعی محل سکونت آبا و اجدادیشان که تهران و یا کلانشهرهای دیگر است را ترک کرده و به شهرهای کوچک تر پناه می برند. شهر تهران که جزو مهاجر پذیر ترین شهرهای تهران بوده، رفته رفته دارد به یک شهر مهاجرفرست تبدیل می شود؛ هرچند که سرعت این اتفاق کم است اما در آینده ای نزدیک به وضوح شاهد تغییرات آن خواهیم بود.
مهاجرت معکوس در ایران
در ایران حدود ۲۵ درصد مردم ساکن کلان شهرها هستند بنابراین این شهرها جمعیت به شدت زیادی دارند که گاها با مشکل کمبود عرضه زمین میخورند. شهر تهران که جزو پر جمعیت ترین شهرهای ایران می باشد دارای جذب ۳۱درصدی مهاجران است و تعداد ورود افرادی که وارد این شهر می شوند بیش از کسانیست که از آن خارج شده اند. بعد از تهران استان هایی که جذب بالای مهاجرت دارند استان مرکزی، حاشیه تهران، اصفهان و آذر بایجان شرقی هستند. اولین موردی که مهاجرانی که به تهران میایند بیان میکنند این است که دلیل مهاجرت آن ها بیشتر تحصیل و کار مناسب می باشد.همانطور که میدانید مناطقی که دارای خاک حاصل خیز هستند در کشور ما محدوداند و کلانشهر ها ابتدا روی خاک های حاصل خیز ساخته شدند که به شکل روستا بودند و رفته رفته با رشد جمعیت این روستاها، به شهرهای امروزی تبدیل شدند.