ریتم کند خروج خودروهای فرسوده

 امروز- لیلا زمانی
تعریف ماشین اسقاطی از زمان تصویب آیین‌نامه از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده در سال 88، چند باری تغییر کرده است. در ابتدا اگر خودرویی بر اساس جدول زیر به سن فرسودگی می‌رسید، آن را فرسوده محسوب می‌کردند و باید از رده خارج می‌شد. لازم به ذکر است که سن فرسودگی به خارجی، مونتاژی یا داخلی بودن خودرو ربطی ندارد.
پس از مدتی بحث اهمیت میزان کارکرد و وضعیت فنی در اسقاط خودرو فرسوده مطرح شد و به همین دلیل، سن مرز فرسودگی جایگزین سن فرسودگی خودرو شد. بر اساس قانون جدید، خودرویی که به سن مرز فرسودگی می‌رسد باید بیش از حالت عادی به مراکز معاینه فنی مراجعه کند و درصورتی‌که 2 بار متوالی موفق به اخذ گواهی معاینه فنی نشود، در دسته خودروهای فرسوده قرار می‌گیرد.
در حال حاضر فاکتورهایی مثل وضعیت ایمنی، میزان آلایندگی و کیفیت خودرو را برای اسقاط خودرو فرسوده در نظر می‌گیرند. در جدول زیر سن مرز فرسودگی خودروهای مختلف و تعداد دفعات مراجعه آن‌ها به مراکز معاینه فنی در سال، آمده است.
طبق قوانین اتحادیه اروپا عمر مفید یک خودرو بین 12 تا 15 سال تعیین گردیده، در حالی که در کشوری مثل ایران، این دوره 35 سال تعیین شده است. با این وجود هنوز در کشور شاهد تردد خودروهایی هستیم که از عمر آنها بیشتر 40 سال می‌گذرد و علیرغم برخورداری از مصرف سوخت بالا، انتشار گازهای آلاینده و آلودگی صوتی، تا به حال هیچ اقدام جامعی برای اسقاط آنها نیز از سوی نهادهای دولتی انجام نشده است و حتی در زمان خرید و فروش به راحتی فک پلاک و معامله می‌شوند. با وجود ارایه مشوقهایی مانند اعطای وام و جایگزینی با خودروهای نو از طرف نهادهای مرتبط، تعداد کمی از این خودروها اسقاط شده و با خودروهای جدید جایگزین شده‌اند. شاید میزان وام در نظر گرفته شده، به حدی نبوده که مالکان خودرو‌های فرسوده را ترغیب کند. به هر حال، استفاده از تجربه کشورهای پیشرفته در زمینه بازیافت خودروهای اسقاطی، راهکار مناسبی برای اصلاح الگوی مصرف در کشورمان خواهد بود. در حال حاضر در سراسر جهان، سالانه حدود 10 میلیون خودروی فرسوده بازیافت می‌شوند.
تسریع روند خروج خودروهای فرسوده که در کشورهای مختلف
در کشورهای مختلف خودروهای بالای ۱۰ سال سن و یا هر خودرو با هر سنی که نتواند استانداردهای لازم مانند میزان آلایندگی، مصرف سوخت و … را داشته باشد، فرسوده محسوب می‌شود.
بر این اساس، کشورها قوانین مرتبط با اسقاط خودروهای فرسوده را جهت کاهش آلودگی هوا و تبعات دیگر این مسئله تصویب نموده اند.در ذیل به اهم سیاست‌های اجرایی برای تسریع روند خروج خودروهای فرسوده که در کشورهای مختلف اجرا می شود، اشاره می‌گردد:
پرداخت کمک بلاعوض برای مالکان خودروهای فرسوده (به عنوان مثال در اسکاتلند ۱۰۰۰پوند به صاحبان آن در قبال از رده خارج کردن خودرو پرداخت می‌گردد)
تنظیم مالیات‌های ویژه محیط‌زیست بر اساس سازگاری با محیط زیست
تصویب مالیات استفاده از زیرساخت‌های شهری و ملی
افزایش تصاعدی مالیات بر اساس عمر خودرو
محدودیت برای تردد خودرو پس از اتمام مدت اعتبار پلاک آنها
چرخه بازیافت مهمترین طرح از رده خارج نمودن خودروهای فرسوده در جهان
در اواسط دهه ۱۹۹۰ بسیاری از پارکینگ‌های خودروهای فرسوده و اسقاطی و نیز مکان‌های دفن زباله در بیشتر دنیا با مشکل کمبود جا مواجه شدند که این موضوع با افزایش آگاهی زیست محیطی کشورها همراه شد. در این زمان کشور آلمان قانونی وضع کرد که بر اساس آن کارخانه های خودروسازی بایستی خودروهای تولیدی فرسوده‌شان را دوباره برگردانند.
وضع قوانین، کمبود محل‌های دفن زباله و معضلات زیست‌محیطی، به صنعت خودروسازی اروپا و سپس ایالات متحده فشارهایی وارد آورد و آنها ناگریز به مطالعه روش‌هایی برای افزایش بازیافت قطعات و چرخه مجدد مواد از خودروهای فرسوده پرداختند.
تعیین عمر مفید ۱۰ سال برای خودرو طبق قوانین اتحادیه اروپا
مطابق موازین و قوانین موجود در اتحادیه اروپا، عمر مفید خودرو حدود ۱۰ سال تعیین شده است. دولت‌های اروپایی برای رفع نگرانی‌های زیست محیطی، به اتخاذ سیاست‌های ملی و امضای توافقنامه‌های داوطلبانه اقدام کرده‌اند.
در اواخر سال ۱۹۹۹ میلادی، ۱۰ عضو اتحادیه شامل اتریش، بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، هلند، پرتغال، اسپانیا، سوئد و انگلیس به وضع قوانین ویژه‌ای در خصوص خودروهای فرسوده پرداختند.
بر طبق برآورده های آماری، حدود ۹۶ درصد از کل خودروهای فرسوده در حال تردد در خاک آن اتحادیه، در این ۱۰ کشور قرار دارند. در پی امضای این توافقنامه، در تاریخ ۱۸ سپتامبر سال ۲۰۰۰ نیز قوانین قبلی مورد تجدید نظر و ساماندهی دوباره قرار گرفت.
هدف نهایی این طرح، جلوگیری از انباشت خودروهای فرسوده در گورستان‌های خودرو بود. بر این اساس تنها ۵ درصد از کل خودروهای فرسوده اتحادیه می‌تواند به گورستان‌های بزرگ حمل شود و ۹۵ درصد دیگر باید مورد بازیافت قرار ‌گیرد.
مهمترین مفاد توافقنامه اتحادیه اروپا
مهم‌ترین مفاد این توافقنامه که به امضای کشورهای عضو رسیده است، عبارتند از:
کشورهای عضو باید تمهیدات لازم را برای استفاده مجدد از قطعات خودروهای فرسوده بیاندیشند.با فرارسیدن سال ۲۰۱۷ باید حداقل ۹۵ درصد از کل وزن خودروهای موجود در اتحادیه اروپا قابل بازیافت باشد.در صورت عدم امکان بازیافت می‌توان از قطعات فرسوده در سایر خودروها استفاده کرد؛ به شرطی که آلودگی صوتی و زیست محیطی ایجاد نکنند.همچنین اتحادیه اروپا مقرر کرد خودروهایی که تولید می‌شوند بایستی ویژگی های زیر را داشته باشند:
 مصرف پایین انرژی- سهولت جداسازی قطعات- قابلیت بازیافت-حداقل استفاده از فلزات سمی- مراکز اسقاط در برخی کشورها مجاز به فروش قطعات خودروهای قابل استفاده‌اند
قانونگذاران اتحادیه اروپا تصریح کرده‌اند که عوامل و مراکز اسقاط یا بازیافت خودروهای فرسوده، باید دارای مجوزهای ویژه‌ای باشند. به همین دلیل تعداد شرکت‌ها و یا مراکز دارای مجوز بازیافت خودرو در هر یک از کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و انگلیس به بیش از یک‌ هزار مرکز رسیده است.این مراکز همچنین مجاز به فروش موتور، جعبه دنده، سامانه انتقال نیرو و قطعات بدنه قابل استفاده‌اند. جداسازی موارد آلاینده نیز یکی از وظایف اصلی مراکز اسقاط خودروهای فرسوده است. طبق قوانین اتحادیه اروپا خودروسازان ملزم به اسقاط خودروی فرسوده شدند.همچنین بر اساس قوانین اتحادیه اروپا خودروسازان موظفند محصولات فرسوده شده خود را بازیافت کنند. به عبارت دیگر بازیافت یکی از مراحل تولید خودرو است که باید توسط تولیدکنندگان انجام شود.
آمادگی خروج ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده در سال در ایران
رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده از برنامه‌ریزی این ستاد برای اجرای برنامه هفتم و اسقاط سالانه ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده خبر داد.
روز گذشته مهران سالاریه در مراسم امضای تفاهم‌نامه همکاری ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده و انجمن صنفی مراکز اسقاط، اظهار کرد: هدف اصلی این ستاد برنامه‌ریزی و نوسازی ناوگان فرسوده کشور و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است.
رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده، ضمن اشاره به برنامه هفتم توسعه، خاطرنشان کرد: بر اساس مصوبه مجلس، سالانه بایستی ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شود که این رقم با روند فعلی اسقاط خودروهای فرسوده قابل تحقق نیست. این تفاهم‌نامه یکی از گام‌های لازم  در جهت شتاب گرفتن اسقاط خودروهای فرسوده است؛ قطعا انجمن اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد که بر این اساس نیاز است ضمن اصلاح فرآیندها مشکلات این حوزه به صورت تخصصی بررسی و اصلاح شود.
وی ادامه داد: انجام بازدیدهای ادواری از مراکز اسقاط، برخورد با تخلفات در این حوزه، ارائه پیشنهاد برای ارتقای استانداردها، ارتقای فناوری‌های حوزه اسقاط و اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این زمینه مهمترین وظایف انجمن صنفی مراکز اسقاط است.
انجمن اسقاط، عملکرد تمامی مراکز اسقاط را نظارت خواهد کرد
در ادامه این مراسم، محمود مشهدی شریف-رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده- ضمن اشاره به تفاهم‌نامه امضا شده، گفت: انجمن به عنوان بازوی نظارتی ستاد نوسازی از این پس وارد عرصه خواهد شد و بر عملکرد تمامی مراکز اسقاط نظارت خواهد کرد.وی روند طولانی صدور گواهی اسقاط را یکی از مشکلات این حوزه دانسته و ابراز امیدواری کرد که با پیشنهادهای ارائه شده، این روند تسهیل شود. همچنین امیدوار هستیم که با برنامه‌ریزی‌های انجام شده اهداف برنامه هفتم در حوزه اسقاط خودروهای فرسوده محقق شود.
تشویق به‌ جای اجبار
از دور خارج‌کردن خودروهای فرسوده در اکثر کشورهای جهان امری داوطلبانه است و دولتی نیست که شهروندان خود را وادار به اسقاط خودروهای فرسوده کند. درواقع قوانین موجود در زمینه بازیافت یا اسقاط خودروها شهروندان را ملزم به این کار نمی‌کنند. آنچه اجباری است انجام معاینه فنی دقیق و پیچیده‌ای (شامل کنترل فنی و آلایندگی خودروها) است که در نهایت با تحویل برچسب‌هایی، خودروهای سالم و غیرسالم از یکدیگر جدا می‌شوند. درواقع دولت‌های مختلف با ایجاد محدودیت تردد برای خودروهای فرسوده و همزمان ایجاد طرح‌های تشویقی برای جایگزین‌کردن خودروهای جدید با خودروهای فرسوده، روند خارج‌کردن خودروهای آلاینده و کهنه از خیابان‌ها را سرعت می‌بخشند.
مدت زمان قانونی معاینه فنی در کشورهای اتحادیه اروپا هر ۲۴‌ ماه یک‌ بار است اما ممکن است این زمان از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. برای مثال در فنلاند که سازوکار معاینه فنی در آن از سال ۱۹۱۷ به راه افتاده است، معاینه فنی خودرو از چهارسال پس از خرید خودروی صفر اجباری می‌شود و خودرو باید یک‌سال درمیان برگه معاینه فنی دریافت کند. پس از  ۱۰ سالگی خودرو، زمان معاینه فنی سالانه می‌شود. در هلند هم نخستین معاینه فنی برای خودروهای چهارساله اجباری می‌شود، ‌پس از آن دو سال درمیان خودرو معاینه خواهد شد تا زمانی که هشت‌ساله شود و پس از هشت‌سالگی معاینه فنی خودروها سالانه خواهد شد. در آمریکا متناسب با قوانین ایالتی هر ۱۲ تا ۲۴‌ ماه یک‌ بار معاینه فنی خودروها اجباری است.
نتیجه این معاینات سالانه یا دوسالانه دادن مجوز تردد یا ممنوع‌کردن تردد خودروها در مناطق مختلف شهرهای بزرگ خواهد بود. برای مثال در مادرید خودروهایی که برچسب آلاینده دارند، اجازه ورود به مرکز شهر و مناطق در معرض آلودگی را از دست خواهند داد و حتی امکان پارک‌کردن در پارکینگ‌های عمومی مرکز شهر را هم نخواهند داشت. پاریس ورود خودروهای ساخته‌شده در سال ۱۹۹۷ و پیش از آن را در روزهای تعطیل از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب به مرکز شهر ممنوع کرده است. همچنین خودروهای دیزلی ساخت ۲۰۰۱ به قبل هم تحت هیچ شرایطی مجوز ورود به مرکز شهر را نخواهند داشت. این استراتژی، خودروهای فرسوده را از مرکز شهر دور می‌کند و در عوض جایگزین‌های سخاوتمندانه‌ای برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی در اختیار مردم پاریس قرار می‌دهد.
برنامه‌های اسقاط خودرو در کشورهای مختلف نام‌های متفاوتی به‌خود گرفته است که نکته تقریبا مشترک در میان تعدادی از آنها اشاره به فواید محیط‌زیستی اسقاط‌ کردن خودروهای کهنه است: در کانادا این برنامه «طرح ابتکاری بهره‌وری خودرو» ‌نام دارد، در رومانی به آن «لاشه» می‌گویند، در آلمان «پاداش محیط‌زیستی» نامیده شده است و در اتریش «اکو پرمیوم» با معنی مشابه نام آلمانی. از دهه ۱۹۹۰، یعنی از حدود ۳۱ سال پیش بسیاری از کشورهای جهان اعطای تخفیف مالیاتی در ازای خرید خودروهایی که آلایندگی کمتری داشتند را آغاز کردند.
طرح‌های تشویقی اسقاط خودرو
در اتریش طرح تشویقی اسقاط خودروهای فرسوده از آوریل ۲۰۰۹ آغاز شد. در این طرح در ازای خرید خودرویی با سطح آلایندگی یورو ۴ به‌جای خودرویی قدیمی که بیش از ۱۳ سال از عمر آن گذشته باشد، ۱۵۰۰ یورو کمک هزینه به افراد پرداخت می‌شد.در کانادا این طرح تشویقی از سال ۲۰۱۱ آغاز شد و به مردم امکان می‌داد خودروی تولیدشده در سال ۱۹۹۵ و قبل از آن، ‌یعنی خودروهای ۱۶ ساله و بالاتر را با تعداد زیادی از جوایز مانند کارت بلیت حمل‌ونقل ۳۰۰ دلاری تعویض کنند.
چین کشوری است که با حجم زیادی خودرو و آلودگی‌های شدید ناشی از تردد خودروها درگیر است. براساس قانون چین هر خودرویی که از اگزوز آن دود قابل مشاهده خارج شود، مشمول جریمه نقدی خواهد بود. این کشور هم از سال ۲۰۰۹ طرح تشویقی اسقاط خودروهای فرسوده خود را آغاز کرد که براساس آن افراد می‌توانستند خودروهای قدیمی و آلاینده خود را تحویل بدهند و با دریافت ۴۵۰ تا ۹۰۰ دلار تخفیف، خودرویی جدید دریافت کنند. هدف این طرح خارج‌کردن بیش از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار خودروی آلاینده از خیابان‌ها بود. این طرح ابتدا با شکست مواجه شد اما با افزایش مبلغ تخفیف به ۷۳۲ تا ۲۶۳۲ دلار، وضعیت تغییر کرد.
فرانسه هم طرح تشویقی اسقاط خودروهای فرسوده خود را از سال ۲۰۰۹ آغاز کرد. در این طرح خودروهای بالای ۱۰ سال با خودروهای جدیدی که از استانداردهای آلایندگی مشخصی برخوردار بودند در ازای مبالغی تشویقی تعویض می‌شدند. این مبالغ از هزار یورو در ازای خودرویی که میزان آلایندگی آن کمتر از ۱۶۰ گرم بر کیلومتر بود آغاز می‌شد، ‌برای خودروهایی با آلایندگی کمتر از ۶۰ گرم بر کیلومتر به بیش از ۵ هزار یورو می‌رسید و درصورتی که خودروی فرسوده اسقاط می‌شد، فرد جایزه ویژه نقدی دیگری هم دریافت می‌کرد. این طرح تا سال ۲۰۱۷ ادامه داشت و پس از آن طرحی جدید که صلاحیت خودروها برای دریافت پاداش را افزایش داده بود جایگزین شد.نروژ طرح اسقاط خودروی خود را در سال ۱۹۷۸ به‌اجرا گذاشت که براساس آن زمانی که خودرویی جدید خریداری شده یا به نام زده می‌شود، مالیاتی ثابت به مبلغ ۱۹۰ یورو به اداره گمرک نروژ پرداخت می‌شود که درصورت اسقاط‌کردن خودروی قدیمی، ‌این مبلغ به فرد بازگردانده خواهد شد.