پیوست عدالت در مالیات های مستقیم!

 امروز- ابوالفضل شادمان
انواع مالیات در ایران به دو گروه اصلی تقسیم می شود. این دو گروه از انواع مالیات، زیر مجموعه های فراوانی دارند و در مورد هر کدام از آن ها می توان به طور جداگانه صحبت های زیادی کرد. مالیات های مستقیم و مالیات های غیر مستقیم این دو گروه مالیاتی هستند. مالیات مستقیم، مبلغ پرداختی واجب و بدون بدلی است که افراد، موسسات، ثروت و… را به انواع مختلف شامل می شود. همچنین مالیات عملکرد یا مالیات بر درآمد نیز گفته می شود. تمامی مالکین حقیقی و حقوقی در ایران مشمول مالیات مستقیم می شوند.
اولین تلاش جدی در زمینه تدوین قانون‌های مالیاتی در قانون اساسی مربوط به دوران مشروطه است. اولین قوانین جدی در این زمینه در سال 1345 به تصویب رسیدند که تا به امروز شامل تحولات و تغییرات زیادی گشته‌اند. قانون مالیات مستقیم نیز هرچند وقت یک‌بار موردبررسی و اصلاح قرار می‌گیرند. تدوین قوانین مالیاتی از جهات مختلف اهمیت دارد. از طرفی قوانین مالیاتی چهارچوبی امن برای مهیا شدن منابع مالی کشور هستند و از طرف دیگر به سازمان‌دهی امور اقتصادی منجر می‌شوند. بنابراین در مجموع هدف نهایی قانون مالیات های مستقیم رشد اقتصادی کشور است. البته نباید اهداف دیگر قانون مالیات های مستقیم همچون مساوات در توزیع ثروت بین اقشار جامعه و عدالت اجتماعی را نادیده بگیریم.
مشاغل با فروش کمتر از ۳۰ میلیارد تومان ملزم به ارائه دفاتر و ترازنامه نیستند
رئیس سازمان امور مالیاتی گفت: مشاغلی که فروش کالای آنها کمتر از ۳۰ میلیارد تومان است، ملزم به ارائه دفاتر و ترازنامه نیستند.محمد هادی سبحانیان در یکی از شبکه های اجتماعی با انتشار اصلاحیه ماده (۲) آیین نامه اجرایی موضوع ماده ۹۵ قانون مالیات های مستقیم، از افزایش دو برابری نصاب گروه بندی صاحبان مشاغل خبر داد.وی، تصویر نامه اصلاحیه ماده (۲) آیین نامه اجرایی موضوع ماده ۹۵ قانون مالیات های مستقیم را منتشر کرد و نوشت: خبر خوب ۳۸ ام، با پیشنهاد سازمان مالیاتی کشور و موافقت وزیر اقتصاد و دارایی، نصاب گروه بندی صاحبان مشاغل به دو برابر افزایش یافت.بنابراین اصناف و مشاغلی که فروش کالا در دو سال قبل آن ها کمتر از ۳۰ میلیارد تومان باشد، ملزم به نگهداری دفاتر و ارائه ترازنامه و صورت سود و زیان نیستند.
مطابق قانون مالیات مستقیم، این مالیات براساس دارایی و درآمد افراد تعیین شده و به‌صورت مستقیم از درآمد یا دارایی افراد و به‌صورت ماهیانه کسر می‌شود. بر همین اساس باید گفت مالیات مستقیم به دو نوع کلی مالیات بردرآمد و مالیات بر دارایی تقسیم می‌شود.
میزان این مالیات‌ها توسط اداره امور مالیاتی تعیین شده و بدون هیچ واسطه‌ای توسط خود سازمان دریافت می‌شود. این نوع مالیات با هدف تامین عدالت اجتماعی در کشور از افراد با درآمد کم یا قشر ضعیف جامعه دریافت نمی‌شود.
انواع مالیات مستقیم
مالیات مستقیم را همانطور که پیشتر بیان کردیم، بر دو نوع است؛ مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی که با عنوان مالیات بر ثروت هم شناخته می‌شود. این دو نوع، هر کدام پنج زیر مجموعه دارد که در ادامه تمام این موارد را توضیح می‌دهیم.
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد شامل ۵ گروه می‌شود که عبارتند از:
۱. مالیات بر درآمد املاک
اولین گروه مشمول مالیات بردرآمد، تمام افراد چه حقیقی و چه حقوقی دارای ملکی هستند که از طریق املاک خود، کسب درآمد می‌کنند. مطابق با قانون مالیات مستقیم، نحوه‌ی محاسبه‌ی این نوع مالیات بدین صورت است که از میزان کل اجاره‌ی دریافتی، ۷۵ درصدآن مشمول مالیات شده و میزان این مالیات توسط خود اداره مالیات مشخص می‌شود.
اما از آنجا که ملک پس از تخلیه مستاجر، دچار استهلاک شده و نیاز به تعمیر و نوسازی دارد،
 ۲۵ درصد از این مبلغ کل به این منظور حذف شده و مشمول مالیات نمی‌شود.
۲. مالیات بردرآمد حقوق
مالیات بر درآمد حقوق که با نام مالیات بر دستمزد هم شناخته می‌شود، به حقوق دریافتی افراد تعلق می‌گیرد. در واقع تمام افراد و کارمندانی که در ازای انواع فعالیت‌های اقتصادی خود، حقوقی را دریافت می‌کنند، ملزم به پرداخت این نوع مالیات هستند.این نوع از مالیات مستقیم، تکلیفی است؛ یعنی خود کارفرما موظف به محاسبه‌ی میزان مالیات بر حقوق کارمندان خود و پرداخت آن به سازمان مالیاتی کشور است. در نتیجه هیچ وظیفه‌ای متوجه کارمندان برای پرداخت این مالیات نیست.
۳. مالیات بردرآمد مشاغل
این نوع مالیات که با نام مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی هم شناخته می‌شود، مشمول صاحبان کسب و کار در سطح جامعه که در یک صنف خاص کار می‌کنند، می‌شود. در واقع از آنجا که این افراد به شکل حقیقی فعالیت می‌کنند و برای خود درآمدی دارند، بخشی از این درآمد به‌عنوان مالیات باید به دولت پرداخت شود. اما نحوه‌ی محاسبه‌ی این نوع از مالیات مستقیم توسط خود سازمان امور مالیات کشور انجام می‌شود. با این حال، صاحبان مشاغل به سه گروه مجزا تقسیم می‌شوند؛
گروه اول براساس نوع فعالیت‌ و کسب و کارشان مالیات آنها محاسبه می‌شود. این گروه شامل صاحبان کارخانه، هتل‌های دارای سه ستاره و بالاتر، مشاغل صرافی و مواردی این چنینی است.
مالیات گروه دوم براساس حجم فعالیت‌شان مشخص می‌شود؛ این گروه خود به سه زیر گروه تقسیم می‌شود که شامل صاحبان مشاغل با درآمد بیش از سی میلیارد ریال، بین ده الی سی میلیارد ریال و مشاغل با درآمد کمتر از ده میلیارد ریال.
اگر کسب و کاری در این دو دسته بندی قرار نگیرد در گروه سوم قرار می‌گیرد که سازمان امور مالیاتی کشور براساس فاکتورهایی دیگر میزان مالیات آنها را مشخص می‌کند.
۴. مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
برای فهم اینکه بدانید این نوع مالیات مشمول چه کسانی می‌شود، باید مفهوم اشخاص حقوقی را بدانید. به‌طور کلی اشخاص حقوقی را می‌توان در دو دسته، تقسیم بندی کرد:
- تمام شرکت‌های ثبت و احراز هویت شده در اداره ثبت شرکت‌ها همچون موسسات، شرکت‌ها و شعبه‌های شرکت‌های خارجی فعال در ایران
- تمام ارگان‌ها و شرکت‌های وابسته به دولت که از طریق مراجع قانونی مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند؛ نظیر شرکت‌های دولتی، نهادهای عمومی، وزارت خانه‌ها و ارگان‌های وابسته.
در این نوع مالیات مستقیم، درصدی از درآمد خالص این شرکت‌ها به‌عنوان مالیات باید پرداخت شود. بنابراین هر چه میزان درآمد خالص بیشتر باشد، بر درصد مالیات هم افزوده خواهد شد.
۵. مالیات بردرآمد اتفاقی
آخرین گروه این نوع از مالیات مستقیم، مالیات بر درآمد اتفاقی است. این نوع مالیات به سه گروه تعلق می‌گیرد:
- شخصی که مالی به فرد دیگری به‌صورت بلاعوض هدیه می‌دهد.
- شخصی که مبلغی را در ازای دریافت چیزی، به فرد دیگری می‌دهد.
- شخصی که در قرعه کشی خرید کالا جایزه‌ای دریافت می‌کند.
این سه گروه مطابق با قوانین مالیاتی کشور موظف به پرداخت مالیات بر این نوع درآمد خود هستند.
مالیات بر دارایی
دسته دوم از انواع مالیات مستقیم، مالیات بر دارایی است که با نام مالیات بر ثروت هم شناخته می‌شود. پنج گروه مشمول مالیات بر دارایی هستند که عبارتند از:
- مالیات بر ارث - مالیات بر تمبر - مالیات بر املاک و مستغلات خالی از سکنه- مالیات سالانه املاک - و مالیات بر زمین‌های بایر
این پنج گروه هم موظف‌اند مالیات بر دارایی خود را به سازمان امور مالیاتی کشور به‌صورت مستقیم بپردازند.
اشخاص مشمول مالیات ‌های مستقیم چه کسانی هستند؟
به‌طور کلی می‌توان افراد مشمول مالیات مستقیم را در سه گروه تقسیم بندی کرد:
گروه اول: تمام افراد چه حقیقی و چه حقوقی، چه مقیم ایران و چه خارج، که دارای املاک یا اموالی در ایران هستند.
گروه دوم: تمام افراد حقیقی ساکن ایران که در داخل خود کشور یا خارج از کشور در حال کسب درآمد هستند.
گروه سوم: تمام افراد حقیقی که ساکن خارج هستند اما از داخل کشور، درآمدی را کسب می‌کنند.
همه‌ی این افراد بسته به اینکه در کدام گروه از انواع مالیات مستقیم قرار می‌گیرند، باید مقداری از درآمد یا دارایی خود را به سازمان امور مالیاتی بپردازند.
برخی از مهمترین ماده های قانون مالیات های مستقیم
ماده 86 قانون مالیات های مستقیم:این ماده درباره مالیات پرداخت حقوق می پردازد. طبق این ماده پرداخت‌کنندگان حقوق در هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن موظفند مالیات متعلق را طبق مقررات ماده (85) این قانون محاسبه و سپس کسر کنند و تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام و نشانی دریافت‌کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه‌های بعد فقط تغییرات را اعمال کنند.
تبصره 1(الحاقی 27/04/1396):  در مورد پرداخت‌هایی که از طرف غیر از پرداخت‌کننده اصلی حقوق به اشخاص حقیقی به عمل می‌آید، پرداخت‌کنندگان این وجوه مکلفند در زمان هرگونه پرداخت، مالیات متعلقه را با رعایت معافیت‌های قانونی مربوط به حقوق به جز معافیت موضوع ماده 84 این قانون به نرخ مقطوع 10 درصد محاسبه کسر و حداکثر تا پایان ماه بعد با صورتی حاوی نام و نشانی دریافت‌کنندگان و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت کنند و در صورت تخلف مسئول پرداخت مالیات و جریمه‌های متعلق خواهند بود.
ماده 100 قانون مالیات های مستقیم:یکی از ماده هایی که احتمالا زیاد آن را شنیده اید ماده 100 می باشد. طبق ماده 100 قانون مالیاتهای مستقیم مودیان موضوع این فصل این قانون مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک­ سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق‌ نمونه‌ای که هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی کشور ارائه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی تسلیم و مالیات ‌متعلق را به نرخ مذکور در ماده (۱۳۱) این قانون پرداخت نمایند.
تبصره: سازمان امور مالیاتی کشور می­تواند برخی از مشاغل یا گروههایی از آنان را که میزان فروش کالا و خدمات سالانه آنها حداکثر ده برابر معافیت موضوع ماده(۸۴) این قانون باشد از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مودیان مذکور را به‌صورت مقطوع تعیین و وصول نماید. حکم این تبصره مانع از رسیدگی به اظهارنامه‌های مالیاتی تسلیم شده در موعد مقرر نخواهد بود.
ماده 105 قانون مالیات های مستقیم:این ماده به نرخ مالیات اشخاص حقوقی می پردازد.طبق این ماده جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای می‌باشد، مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵درصد) خواهند بود.
این ماده دارای 7 تبصره می باشد که تبصره 7 آن به موجب بند (۲۵) ماده واحده قانون اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۳۱/۰۴/۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی الحاق شده است.  طبق این تبصره به ازای هر ده درصد (۱۰درصد) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آن‌ها، یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخ‌های مذکور کاسته می‌شود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.
ماده 131 قانون مالیات های مستقیم:ماده 131 قانون مالیات های مستقیم، برای محاسبه مالیات بر عملکرد اشخاص حقیقی، درآمد اجاره املاک اشخاص حقیقی و درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده می شود.  برخلاف نرخ مالیات اشخاص حقوق که نرخ ثابت (25درصد) می باشد نرخ مالیات اشخاص حقوقی بصورت پلکانی می باشد.
سقف معافیت مالیاتی سالانه موضوع ماده (۸۴) قانون مالیاتهای مستقیم اصلاحی ۳۱/۴/۱۳۹۴ درسال ۱۴۰۲ مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون ریال تعیین شده است .
نسبت به مازاد یک میلیارد و دویست میلیون ریال (۱،۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا سه میلیارد و دویست و چهارده میلیون ریال ( ۳،۲۱۴،۰۰۰،۰۰۰ ریال) ، ده درصد.
نسبت به مازاد سه میلیارد و دویست و چهارده میلیون ریال (۳،۲۱۴،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا پنج میلیارد و سیصدو پنجاه و هفت میلیون ریال (۵،۳۵۷،۰۰۰،۰۰۰ ریال) ، پانزده درصد.
نسبت به پنج میلیارد و سیصدو پنجاه و هفت میلیون ریال (۵،۳۵۷،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا هفت میلیاردو پانصد میلیون ریال (۷،۵۰۰،۰۰۰،۰۰۰ریال) ، بیست درصد.
نسبت به مازاد هفت میلیاردو پانصد میلیون ریال (۷،۵۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)، به بالا سی درصد .
ماده 169 قانون مالیات های مستقیم:ماده 169 قانون مالیاتهای مستقیم اشاره به الزامات ارائه صورت معاملات فصلی و هچنین جرائم مرتبط با آن می کند.
ماده169- اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون که حسب اعلام سازمان امور مالیاتی کشور موظف به ثبت‌نام در نظام مالیاتی می‌شوند، مکلفند برای انجام معاملات خود صورتحساب صادر و شماره اقتصادی خود و طرف معامله را در صورتحساب‌ها، قراردادها و سایر اسناد مشابه درج و فهرست معاملات خود را به سازمان مذکور ارائه کنند.
عدم صدور صورتحساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله یا استفاده از شماره اقتصادی خود برای دیگران و یا استفاده از شماره اقتصادی دیگران برای معاملات خود، حسب‌ مورد مشمول جریمه‌ای معادل دودرصد (2درصد) مبلغ مورد معامله‌ می­شود. همچنین عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده به سازمان امور مالیاتی کشور از طریق روشهایی که تعیین می­شود مشمول جریمه‌ای معادل یک‌درصد (1درصد) معاملاتی که فهرست آنها ارائه نشده است، می‌باشد.