بهبود امید بخش سیاست‌های حمایت از تولید

 امروز- لیلا زمانی
اشتغال‌زایی و رفع بیکاری از مهم‌ترین مسائل جامعه هستند و دهه‌هاست ذهن صاحب‌نظران و مسئولان را به خود مشغول کرده‌اند. برای رفع مشکل بیکاری، باید زیرساخت‌های اصولی ایجاد شود و به اشتغال جوانان بودجه کافی اختصاص یابد. امروزه کسب وکار‌های خرد و متوسط نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و اشتغالزایی جوانان ایفا می‌کنند، اما نکته‌ای که در این بین حائز اهمیت است بحث‌های حمایتی از نظر ارائه تسهیلات در این حوزه است که متاسفانه در کشور ما این موضوع در گذشته به صورت جدی دنبال نمی‌شد، اما اکنون بانک‌های کشور در راستای حمایت از آن‌ها تسهیلات و مشوق‌هایی را در نظر گرفته‌اند.
براساس این گزارش بانک‌ها جهت حمایت از تولید و توسعه واحد‌های صنعتی خرد و کلان تامین اعتبارات گسترده‌ای انجام داده‌اند که این تسهیلات در زمینه‌های تولیدی خدماتی، صنعتی، کشاورزی، بازرگانی، صادراتی و … به بنگاه‌های اقتصادی کوچک، متوسط و بزرگ است. باید به این نکته کلیدی اشاره کرد و افزود: کسب وکار‌های کوچک و متوسط، در اکثر کشور‌ها به عنوان عناصر مهم در پیشرفت‌های اقتصادی- اجتماعی شناخته شده اند. این کسب وکار‌ها خصوصا در ایجاد فرصت‌های شغلی با سرمایه گذاری‌های پایین، توسعه‌های منطقه ای، توسعه‌های سازمانی شرکت‌های متکی بر اصول تکنولوژی، نوآوری محصولات و ایجاد روش‌های نوین، اهمیت بسزایی دارند.
کارنامه دولت سیزدهم
دولت سیزدهم کارنامه موفقی در اشتغال‌زایی داشته که درنتیجه بهبود سیاست‌های حمایت از تولید، احیای واحدهای تولیدی نیمه‌کاره و نیمه‌تعطیل، تزریق بودجه به پروژه‌های عمرانی، واردات ماشین‌آلات و مواد اولیه موردنیاز کارخانجات و بهبود فضای کسب‌وکار از طریق تسهیل صدور مجوزها بوده است.درنتیجه این سیاست‌ها هم رشد بخش‌های مختلف اقتصادی کشور از وضعیت صفر یا منفی در پایان دولت گذشته خارج شده و هم اینکه اشتغال‌زایی در سطوح مختلف اقتصادی رونق گرفته است.بر اساس گزارش مرکز آمار، تعداد شاغلان در تابستان امسال به ۲۴ میلیون و ۶۸۵ هزار نفر رسیده که نسبت به تابستان سال ۱۴۰۰ (شروع به کار دولت سیزدهم) یک میلیون و ۲۸۰ هزار نفر بیشتر شده است.
به عبارت دیگر خالص اشتغال‌زایی (خالص شغل‌های جدید ایجادشده، بیکاران جدید، افراد بازنشست‌شده و از بازار کار کناررفته) در ۲ سال عملکرد دولت سیزدهم یک میلیون و ۲۸۰ هزار نفر بوده که متوسط سالانه آن ۶۴۰ هزار نفر می‌شود.این در حالی است که در ۸ سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم خالص اشتغال‌زایی (مابه‌التفاوت تعداد شاغلان در تابستان ۱۴۰۰ با تابستان ۱۳۹۲) یک میلیون و ۳۳۵ هزار نفر بود که متوسط سالانه آن ۱۶۷ هزار نفر می‌شود.
تشریح اقدامات دولت سیزدهم در راستای افزایش اشتغالزایی
 و کاهش نرخ بیکاری
دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت کار، ۱۴ اقدام مهم در دولت سیزدهم برای تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار کار را اعلام کرد.
مأموریت‌هایی همچون سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، راهبری، پایش و نظارت به منظور تنظیم روابط کار مبتنی بر رعایت اصل سه‌جانبه‌گرایی و حفظ و صیانت از نیروی کار از جمله وظایف وزارت کار است. علاوه‌ بر آن، توسعه و توانمندسازی تعاونی‌ها، ایجاد تعادل در بازار کار و حمایت از پایدار‌سازی مشاغل و برقراری عدالت اجتماعی در حوزه‌های بیمه‌ای، حمایتی و توانمند‌سازی با رعایت اصول جامعیت، کفایت و فراگیری مبتنی بر قانون بیمه‌گری نیز از جمله دیگر مأموریت‌های این وزارتخانه محسوب می‌شود. یکی از بخش‌هایی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در آن فعالیت می‌کند و وظیفه ایجاد تعادل در آن را دارد، بازار کار است. در واقع این وزارتخانه مکلف است در بازار عرضه و تقاضای اشتغال و نیروی کار تعادل ایجاد کند. بنابراین به منظور ایجاد چنین تعادلی موظف به ایجاد مشاغلی همسو با نیاز جامعه و کارجویان است.
دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی چکیده مهم‌ترین برنامه‌ها، راهکارهای اشتغال و کارآفرینی را در سه دهه گذشته (دولت‌ پنجم تا دولت سیزدهم) منتشر کرده است که جزئیات برنامه‌های این دولت برای کاهش نرخ بیکاری به شرح زیر است:
طراحی و ابلاغ زیست‌بوم ملی اشتغال، راه‌اندازی سامانه ملی اشتغال و کسب و کار کشور، تدوین اطلس ملی الگوهای اشتغالزایی، تدوین و تصویب برنامه ملی تقویت کسب و کار، معیشت مرزنشینان و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق مرزی، کاهش زمان صدور مجوز تأسیس آموزشگاه، کاهش زمان صدور سه‌روزه مجوز رشته‌های تأیید مجوز مشاغل خانگی، تصویب و آغاز اجرای سند مهارت‌آموزی و اشتغال سربازان، برگزاری اولین جشنواره ایده‌های برتر اشتغالزا و کارآفرینی، ایجاد بهره‌مندی رشته‌های مشاغل خانگی از پوشش بیمه‌ای صندوق بیمه روستاییان و عشایر، تسهیلگری در پذیرش مهارت‌های تجربی و استاد، شاگردی در مشاغل خانگی، کاهش زمان صدور مجوز مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی به سه روز و...
مهمترین اقدامات دولت سیزدهم برای کاهش نرخ بیکاری و رونق اشتغال شامل این موارد است:
سیاست فعال بازار کار، سند ملی مهارت‌آموزی و اشتغال کارکنان وظیفه نیروهای مسلح،  برگزاری جشنواره‌های اشتغال و کارآفرینی، تسهیل و تسریع صدور مجوز مشاغل خانگی و صدور مجوزهای مستقل رشته‌های ثبت‌محور، پرداخت حق‌بیمه بیکاران به بنگاه‌های اقتصادی طرح تعیین وضعیت شغلی اتباع خارجی، شناسایی و توسعه رشته‌های مشاغل خانگی، برگزاری چهاردهمین جشنواره کارآفرینان برتر، بازطراحی و تصویب آیین‌نامه توسعه دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی غیردولتی، سیاست‌های کلان بازار کار، تهیه پیوست اشتغال برای طرح‌ها و برنامه‌های سرمایه‌گذاری و افزایش تولید، تدوین گفتمان‌سازی و راهبری زیست‌بوم اشتغال، تعیین تعهد اشتغال و برنامه‌ریزی برای ثبت بیش از یک میلیون شغل در سامانه رصد اشتغال کشور در قالب سند زیست‌بوم ملی اشتغال، تهیه بسته اشتغال مرزی، ساختاری و نهادی، طراحی و اجرای اطلس الگوی اشتغال کشور، تشکیل کانون کارآفرینان برتر رسمی کشور.
همچنین هدف از راه‌اندازی سامانه ملی اشتغال و کسب و کار کشور تهیه اطلاعات جامع از بازار کار است. از طریق سامانه ملی اشتغال و کسب و کار اطلاعات و داده‌های دقیق و جامع بازار کار و اشتغال در اختیار مدیران ارشد و سیاست‌گذاران کشور قرار می‌گیرد تا بتوانند در طراحی سیاست‌ها و برنامه‌های اشتغال و تنظیمات نهادی بین ذی‌نفعان اصلی بازار کار، از آن بهره ببرند. تدوین اطلس ملی الگوهای اشتغالزایی نیز درواقع مدل‌های اشتغالزا در هر کشور هستند که اشتغال در قالب آنها صورت می‌گیرد. بررسی‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد تاکنون در بازار کار کشور چندین هزار الگوی اشتغالزایی شناسایی شده که این الگوها در حال اجرا هستند.
در این آیین‌نامه تلاش شده است با به‌کارگیری الگوهای تسهیلگر اشتغال و با همکاری و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، فرایند بهبود معیشت مرزنشینان متناسب با ظرفیت‌های محلی آن منطقه طراحی و اجرا شود. تغییر رویه در ایجاد اشتغال در مناطق مرزی و جلوگیری از معافیت‌های فسادزا در آن مناطق با بیش از یک‌پنجم هزینه تمام‌شده در الگوهای اشتغالزایی سنتی، تمرکز هدفمند فعالیت‌های اشتغالزایی مناطق مرزی ذیل یک برنامه متمرکز و جلوگیری از موازی‌کاری دستگاه‌ها، امکان بهره‌مندی مضاعف از قابلیت‌های مناطق مرزی با ارائه مجوزهای تردد در تفاهمنامه‌های دوجانبه با استان متقابل و ایجاد امنیت درون‌زا و مولد مبتنی بر حفظ ظرفیت‌های اقتصادی و اشتغال شکل گرفته به جای امنیت پرهزینه غیرمولد و شکننده موجود، برخی از اهم نتایج متصور اجرای این برنامه است.
روش های اشتغال زایی
در اشتغال زایی چهار روش مرسوم وجود دارد که می تواند به درک بهتر موضوع کارآفرینی کمک کند:
روش اول؛ سرمایه گذاری دولتی : دولت باید در زیر ساخت ها و پروژه های نظامی و عمرانی سرمایه گذاری انجام دهد و آنها را توسعه دهد. هر چند که بهتر است این بخش نیز به بخش خصوصی واگذار شود. در آمریکا که دارای موفق ترین اقتصاد دنیاست، علیرغم همه مشکلاتی که وجود دارد،‌ حتی شرکت واترگیت که در عراق می جنگد، به بخش خصوصی واگذار شده است. بدین معنی که در آن کشور این بخش خصوصی کشور آمریکا است که می جنگد نه دولت.
روش دوم؛ سیاست های مالی : دولت می تواند سیاست های انبساطی پولی و مالی که منجر به رونق می شود را انجام دهد و اشتغال زایی را افزایش دهد.
یکی از سیاست هایی که همیشه در سیاست های مالی وجود دارد، مشوق های مالی است. یعنی اگر بخواهیم اشتغال را افزایش دهیم اولین کار این است که باید در مالیات بخشنده باشیم. وقتی مالیات گرفته میشود، یعنی قیمت تمام شده برای مصرف کننده را افزایش می دهیم و در واقع هزینه تولید افزایش می یابد که در نتیجه این افزایش هزینه تولید، کارگر کمتری استخدام می شود،‌ چون فروش کمتری انجام می شود. وقتی قیمت ها افزایش پیدا کرد‌، تقاضا کاهش پیدا می کند. بنابراین وقتی مالیات افزایش پیدا می کند،‌ قیمت ها افزایش پیدا میکند و تقاضا کاهش می یابدو در نتیجه اشتغال نیز کاهش پیدا میکند. بنابراین کاهش مالیات منجر به کاهش هزینه ها و در نتیجه افزایش تولید و اشتغال می شود.اقتصاد ما در سالیان اخیر، پدیده رکود تورمی را تجربه کرده است. رکود تورمی یک نوع بیماری جدید است که اولین بار در سال 1940 در آمریکا مشاهده شد؛ علت آن هم سیاست های غلط انبساطی دولت هاست. یعنی دولت ها به جای اینکه تورم را مهار کند،‌ تلاش میکنند رکود را اصلاح کنند، در نتیجه اقدام به واردات کالا، بالاخص کالاهای مبادله ­ای می ­کنند. در واقع دولت تلاش میکند تا دلار را ثابت نگه دارد به همین منظور شروع به واردات می کند. بعد این مسئله منجر به تثبیت نرخ ارز می شود. پس باید گفت که در واقع انفجار نرخ ارز تنها منوط به تحریم نبود،‌ بلکه تنها آن را تشدید کرد. علت اصلی آن همان تثبیت نرخ ارز بود. بنابراین وقتی کالایی مبادله ای وارد می کنیم (چرا که کالای غیر مبادله ای مانند خانه،‌حمل و نقل را که نمی توانیم وارد کنیم) خدمات گران می شود، ‌وقتی خدمات گران شد،‌ تولید از بین می رود و در نتیجه هم تورم و هم رکود رخ می دهد. پس دولت می تواند با استفاده از سیاست های مالی صحیح برنامه های اشتغال زایی را حمایت کند.
روش سوم؛ یک سهم از بازار : که البته در کشورهای مختلف عناوین مختلفی تحت عنوان طرح های زود بازده،‌ شرکت­ های دانش بنیان و … معروف است. سه مدل شرکت وجود دارد: شرکت های بزرگ، متوسط و کوچک. اقتصاد کشور ما بر پایه شرکت های بزگ اداره می شود. اما 07درصد اقتصاد آمریکا بر مبنای شرکت های کوچک و متوسط است. در اقتصاد آلمان 58درصد بر پایه شرکت های متوسط و کوچک استوار است،‌ در حالی که این رقم در کشور ما 51-01درصد است. یکی از راه های اشتغال زایی توسعه شرکت متوسط و کوچک است.
روش چهارم؛‌ اشتغال زایی از راه ایده های نو : اشتغال­زایی از راه ایده های نو همان مفهوم کارآفرینی است. البته باز هم تاکید می کنم که کارآفرینی ایجاد اشتغال زایی نیست، ‌چون این در حیطه وظایف دولت است، ‌ولی کارآفرینی می‌تواند اشتغالزایی هم داشته باشد، چون تولید می‌کند.
دلایل شکست رکورد اشتغال‌زایی در تابستان ۱۴۰۲ چه بود؟ 
کمترین نرخ بیکاری، بیشترین افزایش تعداد شاغلان، کمترین جمعیت بیکار، کمترین نرخ بیکاری جوانان و بیشترین اشتغال در بخش صنعت و خدمات، پنج رکورد وضعیت اشتغال در تابستان ۱۴۰۲ است.
تغییرات در حوزه اشتغال معمولا با بررسی دقیق‌تر گزارش مرکز آمار ایران قابل ارزیابی است و می‌تواند روند تحولات را ارائه کند.نرخ بیکاری 7.9 درصدی در تابستان سال جاری، پایین‌ترین سطح نرخ بیکاری در این دوره بوده است. ارزیابی سال‌های پس از جنگ تحمیلی تاکنون نشان می‌دهد، نرخ بیکاری تابستان امسال پایین‌ترین سطح در 35 سال اخیر بوده است.
 افزایش 907 هزار نفری جمعیت شاغل در تابستان 1402
در تابستان 1402، باوجود اینکه به تعداد متقاضیان کار، 689 هزار و 170 نفر اضافه شده اما با افزایش 906 هزار و 799 نفری جمیعت شاغل، 217 هزار و 529 نفر از تعداد بیکاران کاسته شده است. یعنی ضمن اینکه تقاضای جدید وارد شده به بازار کار پاسخ داده شده است، از سطح بیکاران هم بیش از 217 هزار نفر کسر شده است. بیکاری تابستان امسال هم از لحاظ تعداد جمعیت بیکار و هم از لحاظ نرخ بیکاری کمترین میزان از سال 1390 تاکنون بوده است. 
یکی دیگر از رکوردهای کم‌سابقه چند دهه اخیر، میزان اشتغال ایجاد شده در تابستان امسال در مقایسه با تابستان سال گذشته است. همانطور که مطرح ش، در تابستان امسال 906 هزار و  799 نفر به جمعیت شاغل کشور افزوده شده که این میزان افزایش اشتغال در یک سال، از سال 1390 تاکنون بی‌سابقه است. رکورد افزایش اشتغال پیش از این برای تابستان 1394 بود  که البته پس از کاهش 691 هزار نفری اشتغال در تابستان سال 1393 ایجاد شده بود اما در تابستان 1402، این میزان اشتغال پس از اشتغال مثبت 373 هزار نفری تابستان 1401 شکل گرفته است.
 کاهش 1.2 نرخ بیکاری جوانان
تعداد شاغلان در جمعیت شاغل در تابستان 1402 معادل 24 میلیون و 685 هزار و 513 نفر بوده که این رقم یک میلیون و 280 هزار و 533 نفر بیشتر از تابستان 1400 است. نرخ بیکاری جمعیت 15 تا 29 سال از 25.7 درصد در تابستان 1400 به 23 درصد در تابستان 1401 و 20.1 درصد در تابستان 1402 رسیده یافته که این رقم هم کمترین نرخ بیکاری این رده سنی از سال 1390 تاکنون است. همچنین نرخ بیکاری جمعیت 18 تا 35 سال در تابستان 1402 به 15 درصد رسیده که 1.2 درصد کمتر از تابستان 1401 و 2.6 درصد کمتر از تابستان 1400 است.علت عدم درج آمار بیکاری رده سنی 18 تا 35 سال از سال 1390 تا 1397، عدم انتشار چنین آماری در این دوره زمانی است. درواقع با توجه به تغییرات سنی و افزایش متوسط سن در کشور، مرکز آمار ایران نحوه‌ گزارش‌دهی درباره نرخ بیکاری جمعیت جوان را از رده سنی 24 تا 29 سال به 18 تا 35 سال تغییر داده است. به نظر می‌رسد یکی از علل ریزش شدید نرخ بیکاری 15 تا 29 سال، در 7 سال اخیر، علاوه بر افزایش جمعیت شاغل، انتقال بخشی از نیروی کار به سنین بالاتر از 29 سال و کاهش ورودی به رده سنی 15 تا 29 سال است. 
 افزایش 370 هزار نفری شاغلان بخش صنعت
بررسی جزئیات نرخ بیکاری تابستان نشان می‌دهد، سطح اشتغال در حوزه صنعت و خدمات بیشتر از سال 1398 و بیشتر از همه سا‌ل‌های قبل است اما کاهش سطح اشتغال در حوزه کشاورزی به‌خاطر خشکسالی‌های پی‌درپی در چند سال اخیر، عامل اصلی کاهش سطح اشتغال در حوزه کشاورزی بوده است. البته سال 1398 یکی از سال‌های پربارش کشور بوده و میزان اشتغال در حوزه کشاورزی افزایش قابل توجهی داشته است.سطح اشتغال در بخش صنعت در تابستان امسال با 370 هزار و 503 نفر افزایش به 8 میلیون و 399هزار و 816نفر رسیده است. این سطح اشتغال در بخش صنعت بالاترین سطح از ابتدای ورود صنعت به کشور تاکنون است. در دوره دولت سیزدهم میزان اشتغال در بخش صنعت بیش از 492 هزار افزایش یافته و در مقایسه با سال 1398، سطح اشتغال صنعت در تابستان امسال 489 هزار نفر بیشتر است.تعداد افراد شاغل در حوزه خدمات هم به 12 میلیون و 458 هزار و 828 نفر رسیده که 452هزار و 747نفر بیشتر از تابستان سال گذشته و بالاترین سطح اشتغال نسبت به دوره‌های گذشته است.سطح اشتغال حوزه کشاورزی در تابستان امسال نسبت به دوره مشابه سال قبل 58 هزار و 751 نفر افزایش یافته که نشان‌دهنده توقف روند کاهشی سطح اشتغال در این حوزه است. همانطور که آمارها نشان می‌دهد، سطح اشتغال در حوزه کشاورزی پس از سال 1398 که اوج اشتغال در این حوزه به‌دلیل افزایش سطح بارش‌ها بود، روند نزولی به‌خود گرفت و سال‌های 99، 1400 و 1401 کاهش سطح اشتغال در این حوزه به ثبت رسید. به نظر می‌رسد مهمترین علل کاهش سطح اشتغال در حوزه کشاورزی چند سال خشکسالی پیاپی بوده است.