نوبت به برنامۀ ملّی توسعۀ هوش مصنوعی رسید!

 امروز- لیلا زمانی
هوش مصنوعی شامل چهار حوزه اصلی بینایی ماشین، داده‌کاوی، پردازش زبان طبیعی و پردازش گفتار است. یلی از افراد هنوز هم با شنیدن واژه هوش مصنوعی به ربات ها فکر می کنند و تصور می کنند که منظور از هوش مصنوعی همان ربات های بی احساسی هستند که برای انجام راحت تر کارها طراحی شده‌اند و قرار است در آینده جای انسان ها را بگیرند. مسئول این نوع تفکر به احتمال زیاد فیلم های علمی و تخیلی است اما واقعیت با آنچه که تصور می شود تفاوت دارد.
هوش مصنوعی به انگلیسی Artificial intelligence که به طور مخفف آن را AI نیز می‌نامند، در واقع تکنولوژی است که به نحوی قابلیت تفکر دارد. البته این قابلیت تفکر با چیزی که ما به عنوان تفکر انسانی می‌شناسیم تا حد زیادی تفاوت دارد، اما در حقیقت سعی دارد تا از آن تقلید کند.
هوش مصنوعی چیست
امروزه شاید هوش مصنوعی به آن شکلی که تصور می‌کنیم وجود نداشته باشد اما باز هم بسیاری از کارهایی که روزانه انجام می‌دهیم، مانند جستجوی اینترنت یا گشت و گذار در صفحات شبکه‌های اجتماعی و غیره، همه متاثر از هوش مصنوعی است و در حقیقت در این مواقع داریم از آن استفاده می‌کنیم. انقدر این استفاده نا ملموس است و به آن عادت کرده ایم که در آن لحظه حس نمی‌کنیم که داریم از هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم. دلیل اصلی آن این است که نمی‌دانیم هوش مصنوعی واقعا چیست و چه کارهایی انجام می‌دهد. از آنجایی که آینده ازآن هوش مصنوعی خواهد بود بهتر است به جای نگران بودن در مورد هوش مصنوعی یاد بگیریم که چه کارهایی را می‌توانیم با آن انجام دهیم و اطلاعاتمان را در این زمینه بیشتر کنیم. پس بیایید از ابتدا ببینیم هوش مصنوعی چیست.
تعریف هوش مصنوعی
هنوز تعریف دقیقی که تمامی دانشمندادن بر روی آن توافق داشته باشند از هوش مصنوعی ارائه نشده ولی اکثر تعریف‌ها را می‌توان به شکل زیر دسته بندی کرد.
مانند انسان فکر می‌کند- منطقی فکر می‌کند- مانند انسان عمل می‌کند- منطقی عمل می‌کند.
دو تعریف اول مربوط به فرآیندهای تفکر و استدلال است، در حالی دو تعریف دیگر با رفتار سر و کار دارند.
تعریف ساده ای از هوش مصنوعی
هوش مصنوعی شاخه ای از علوم رایانه است که هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد. این تعریف می تواند به تمامی ماشین هایی اطلاق شود که بگونه‌ای همانند ذهن انسان عمل می‌کنند و می‌توانند کارهایی مانند حل مسئله و یادگیری داشته باشند.
اهداف هوش مصنوعی
اساس هوش مصنوعی آن است که هوش انسان و طریق کار آن به‌گونه‌ای تعریف شود که یک ماشین بتواند آن را به راحتی اجرا کند و وظایفی که بر آن محول می‌شود را به درستی اجرا کند. هدف هوش مصنوعی در حقیقت بر سه پایه استوار است: یادگیری- استدلال-  درک
AI شاخه گسترده ای از علوم رایانه است که مربوط به ساخت ماشین های هوشمند با توانایی انجام وظایفی است که معمولاً به هوش انسان نیاز دارند. هوش مصنوعی یک علم میان رشته ای با چندین رویکرد است ، اما پیشرفت در یادگیری ماشین و یادگیری عمیق باعث ایجاد تغییر الگوی تقریباً در هر بخش از صنعت فناوری می شود.
آغاز تهیه برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی
دیروز وزیر ارتباطات اعلام کرد بر اساس یکی از احکام مصوب کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه، مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات مکلف شده‌اند با همکاری سایر دستگاه‌ها ظرف ۶ ماه از زمان لازم‌الاجرا شدن قانون، برنامۀ ملّی توسعۀ هوش مصنوعی را تهیه و به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسانند.با یکپارچه شدن فزاینده هوش مصنوعی با فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) که سهم مهمی در تجارت، جوامع و زندگی ما دارد، رگولاتورها با وظیفه پیچیده به حداقل رساندن تهدیدات و حداکثر کردن منافع مواجه هستند.
هوش مصنوعی به‌طور فوق‌العاده‌ای کاربردی است؛  هوش مصنوعی در حال تعبیه شدن در هر کجاست و مهم نیست که آیا شما در حرفه پزشکی مشغول هستید یا در تولید یا حتی در کشاورزی، شما با برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی سر و کار خواهید داشت.  
بنابراین با توجه به فراگیر شدن این فناوری در سراسر جهان از جمله ایران از سوی مسئولان اعلام شد که شورای عالی فضای مجازی به عنوان مرجع تصمیم گیری در این حوزه روی تدوین سند توسعه هوش مصنوعی کار می کند.وزیر ارتباطات با اعلام این خبر این موضوع را هم گفت که در وزارت ارتباطات از یک سال و نیم قبل، مرکز توسعه هوش مصنوعی را در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات راه‌اندازی و یک نقشه راه ملی نیز برای توسعه هوش مصنوعی در کشور تدوین کرده‌اند و در اختیار مراکز سیاستگذار و تصمیم گیر قرار داده‌اند که بر اساس آن همه دستگاه‌های مکلف هستند ظرفیت‌های خود برای استفاده از هوش مصنوعی برای هوشمندسازی ارایه خدمات را احصاء کنند.

حال با گذشت حدود دو ماه از اعلام این خبر، عیسی زارع‌پور - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - به تازگی با انتشار پستی در یک شبکه اجتماعی داخلی اظهار کرده است: بر اساس یکی از احکام مصوب دیروز در کمسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه، مرکز ملی فضای مجازی و ما مکلف شدیم که با همکاری سایر دستگاه‌ها ظرف شش ماه از زمان لازم‌الاجرا شدن قانون، برنامۀ ملّی توسعۀ هوش مصنوعی را تهیه و به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسانیم. ان‌شاءالله کار به زودی آغاز خواهد شد.
درخصوص جایگاه هوش مصنوعی در ایران چه می‌دانید؟
در افق چشم‌انداز آینده ایران اینگونه پیش‌بینی شده که، ظرف حداکثر ۱۰ سال آینده جایگاه هوش مصنوعی در ایران تا حدی ارتقاء یابد که، ناممان در جدول ۱۰ کشور برتر در زمینه هوشمندسازی قرار گیرد. این در حالی است که بنا به گفته رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایران در جدول ۱۰۰ کشور برتر دنیا در عرصه این تکنولوژی‌ها، جایگاه هفتادوپنجم را به خود اختصاص داده است. ممکن است با خود اینگونه تصور کنید که، بر چه اساسی باید انتظار داشته باشیم در بازده زمانی ۱۰ ساله، این حفره عظیم در رتبه‌بندی را پر خواهیم کرد؟
خوشبختانه ایران از پتانسیل‌های بسیار خوبی از حیث حضور افراد نخبه و قرارگیری در رتبه سیزدهم دنیا در حوزه نگارش مقالات و داشتن دانش فنی برخوردار است، ضمن‌آنکه توانسته رتبه نخست منطقه در زمینه پایگاه‌های معتبر را نیز از آن خود کند. پایگاه رتبه‌بندی سایمگو (SCImago) در دانشگاه گرانادا اسپانیا، با ارائه آماری از پیشرفت ایران در هوش مصنوعی و قرارگیری در رتبه ۱۵ جهان از حیث نوآوری، اجتماعی و تحقیقات هوش مصنوعی خبر داده و بر اولین‌بودن کشورمان از این حیث در خاورمیانه صحه گذاشته است. در حال حاضر هوش مصنوعی در ایران توانسته خود را در مسیر تکاملی سیستم‌های امنیتی همچون تشخیص چهره، ساخت و طراحی سلاح‌های هوشمند، ساخت ربات‌ها و دستگاه‌های هوشمند در حوزه تولیدی و صنعتی، ارتقا سیستم‌های تشخیص گفتار همچون تبدیل متن به صوت و بالعکس و طراحی بازی‌ها و حوزه‌های کاربردی آموزش قرار دهد.
ارزیابی کاربرد هوش مصنوعی در درآمدزایی
اولین انتظاری که اغلب افراد در کشور ما از هوش مصنوعی دارند، شاید راحت‌تر‌کردن اموراتشان و برداشتن سختی‌کارهای پیش‌پا‌افتاده و گاها سخت از روی دوششان باشد. در این میان عده‌ای برای رسیدن به میانبری در برنامه‌های روزانه‌شان، چشم امید به اینچنین تکنولوژی‌هایی بسته‌اند. این در حالی است که امروزه می‌توان انتظار داشت هوش مصنوعی در درآمدزایی نیز تأثیر داشته باشد و این موضوع را شواهد و مدارک بسیاری اثبات می‌نماید. دکتر عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۸ در تحلیل نگاهی به جایگاه هوش مصنوعی در ایران به طور دقیق، از حضور در حدود ۲ تریلیون دلار کسب‌و‌کار هوش مصنوعی در جهان خبر داده است.پر واضح است که هوش مصنوعی خدمات زیادی به ما می‌دهد و نکته جالبی که درخصوص درآمد هوش مصنوعی در ایران باید بدانید این است که، متخصصین این حوزه تا نهایتا ۲ سال آینده، یعنی سال ۲۰۲۴ میلادی، سردمداران درآمدزایی در جغرافیای ایران خواهند بود. از اینها گذشته درخصوص کاربرد هوش مصنوعی در درآمدزایی باید این نکته را نیز اضافه کنیم که، در لیست ۱۵ شغل پردرآمد ایران باز‌هم هستند مشاغلی که به‌نوعی با هوش مصنوعی سر‌و‌کار دارند.از جمله این مشاغل درآمد‌زا می‌توان به طراحی وب، مشاغل اینترنتیتوا، تدریس و بازاریابی آنلاین و محتوانویسی اشاره داشت، که همگی به‌نوعی در بستر وب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ۱۵ شغل به‌عنوان نمونه‌ای هستند که نشان می‌دهد بازار کار هوش مصنوعی در ایران تا چه میزان جای رشد دارد. با این‌اوصاف اگر خواستار جهشی فوق‌العاده در عرصه درآمد‌زایی خود هستید، پس بهتر است بیکار‌نشینید و از دستاوردهای هوشمندسازی برای ارتقا کسب‌و‌کار خود و رشد آن کمک بگیرید.
رویکرد و نگاه ها به هوش مصنوعی در ایران چگونه است؟
گفتیم که هوش مصنوعی شاخه‌ای از علوم رایانه است که هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای رایانه است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه‌ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد.
در همین زمینه رباتیک نیز حوزه‌ای از علم و تکنولوژی است که با ربات‌ها سر و کار دارد. ربات‌ها ماشین‌هایی هستند که برای انجام یک سری کارها به صورت اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک، از قبل برنامه ریزی شده‌اند. رباتیک علمی است که با طراحی، ساخت و برنامه نویسی انواع ربات‌ها سر و کار دارد.از سوی دیگر علوم شناختی که یکی از دانش‌های نو است در کنار نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، فناوری اطلاعات مجموعه دانش‌های هم گرا را تشکیل می‌دهند. این رشته از زیر مجموعه‌های علم اعصاب، روانشناسی، زبان شناسی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن تشکیل شده و کاربرد وسیعی در موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی دارد.
همه این دانش‌های نوین در یک موضوع باهم توافق دارند و آن هم شناخت مغز انسان و کارکردهای آن است. حیات انسان و جامعه وابسته به کارکردهای مغزی اوست، شناخت ما از مغز و ذهن می‌تواند تأثیر به سزایی بر همه ابعاد حیات انسان داشته باشد. در این میان هوش مصنوعی، ساخت رایانه‌هایی که بتواند وظایف انسان را انجام دهند و رابطه انسان و فناوری از اهمیت بیشتری برخوردارند.در سال‌های اخیر با توسعه دانشگاه‌های کشور و رشد تعداد دانشجویان و محققان جوان در عرصه فناوری‌های نوین مقالات و تحقیقات علمی نیز در حوزه این فناوری‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای رشد داشته است. با وجود اینکه زمان زیادی از ورود دانشگاه‌های ایرانی به عرصه فناوری‌های جدید نمی‌گذرد اما بررسی رتبه دانشگاه‌ها با موضوعات خاص مرتبط با فناوری‌های جدید نشان می‌دهد علیرغم تازه وارد بودن اما تأثیرات قابل ملاحظه‌ای در حوزه علوم جدید داشته‌اند.
اخلاق در هوش مصنوعی چیست و قوانین در این باره چه می گویند؟
برخی شرکت‌های آمریکایی قبلاً در مورد آموزش اخلاقیات به هوش مصنوعی و وضع قوانین در این باب صحبت کرده بودند. در حال حاضر دولت این کشور با همکاری چند کشور دیگر وارد عمل شده است.گفته شده ایالات متحده آمریکا با همکاری سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی و چند کشور دیگر به دنبال ارائه دستورالعمل‌های غیر الزام آور برای ایجاد و استفاده از هوش مصنوعی هستند.این دستورالعمل‌ها به شرکت‌های توسعه دهنده هوش مصنوعی توصیه می‌کند به هوش مصنوعی خود احترام به حقوق بشر، ارزش‌ها و هنجارهای دموکراتیک و قانون را آموزش دهند.همچنین سیستم‌های هوش مصنوعی باید برای کاربران ایمن، باز و واضح باشند و کسانی که هوش مصنوعی را می‌سازند و از آن استفاده می‌کنند باید مسئولیت اقدامات خود را بر عهده بگیرند و شفافیت داشته باشند.این دستورالعمل‌ها همچنین به دولت‌ها برای افزایش بودجه توسعه هوش مصنوعی و ایجاد چارچوب‌هایی برای محقق کردن تحقیقات در این زمینه به برنامه‌های کاربردی در دنیای واقعی کمک می‌کند.این دستورالعمل‌ها که حاصل کار و تلاش ۵۰ کارشناس در بخش‌های عمومی و خصوصی از جمله دولت‌ها و شرکت‌های فناوری است، در تاریخ ۲۲ ماه مه سال گذشته منتشر شد.
آیا هوش مصنوعی می تواند باعث نگرانی شود؟ چرا اخلاقیات در هوش مصنوعی اهمیت دارد؟
نگرانی این است که ممکن است به این اصول عمل نشود. در حالی که این اصول می‌توانند به شکل‌گیری قوانین مفید کمک کنند، اما هیچ تعهدی برای احترام به آنها وجود ندارد. همچنین، این دستورالعمل تنها بر تعداد کمی از کشورها تأثیر می‌گذارد که مثلاً چین که به سو استفاده از هوش مصنوعی برای تجاوز به حریم خصوصی و نقض آزادی بیان شناخته شده در جمع آنها نیست. ابلاغ این دستورالعمل یک جهش در مسیر درست است، اما تنها یک گام کوچک است و اقدامات لازم برای آموزش اخلاقیات به هوش مصنوعی باید بیشتر و بیشتر شود.