محک «دیپلماسی مدیریت آب» دردولت سیزدهم

 امروز- لیلا زمانی
 بروز پدیده تغییر اقلیم و اثرهای منفی آن بر منابع آبی به‌خصوص در کشورهای منطقه می‌تواند به چالش‌های منطقه‌ای اضافه کند که همکاری و تعامل هرچه بیشتر کشورها می‌تواند از بروز این چالش‌ها جلوگیری کرده و آسایش و آرامش برای مردم منطقه به دنبال داشته باشد.
آب محور توسعه همکاری‌های منطقه‌ای
 تعامل و همکاری‌های ایران و کشورهای منطقه با محوریت منابع آبی و حفاظت از آن افق روشنی ایجاد می‌کند تا با این همکاری‌ها مردم همه کشورهای منطقه از مزایای آن بهره‌مند شوند؛ به طوری که وزیر نیرو می‌گوید کنفرانس بین‌المللی آب بغداد، چشم‌انداز خود را بر به‌کارگیری دیپلماسی در مدیریت آب قرار داده است.کشورها در منابع آبی یا در بالادست این منابع قرار دارند و یا پایین‌دست آب‌ها به سر می‌برند که همین موضع همواره اختلاف‌های آبی بین کشورها را رقم زده و چالش‌هایی را ایجاد کرده است.اختلاف‌های موجود به خصوص در منطقه ما سبب شد ایران برای ایجاد همگرایی بین کشورها دست به ابتکاری زده و مرکزی برای مدیریت بهتر آب ایجاد کند.
ابتکار ایران ایجاد مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری (تحت پوشش یونسکو) با حوزه فعالیت در مناطق غرب و جنوب آسیا و نیز آسیای میانه و شمال آفریقا در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۰ (فوریه ۲۰۰۲) با پیگیری وزارت نیرو و با همکاری وزارت امور خارجه و یونسکو تأسیس و راه‌اندازی شد.
این مرکز تنها نهاد بین‌المللی متولی مسائل آبی در منطقه است که جلسات شورای حکام آن در سطح وزرا و به ریاست وزیر نیرو جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده و می‌تواند نقش بسزایی در پیگیری منافع ملی در حوزه دیپلماسی آب، رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک و توسعه و صدور خدمات فنی و مهندسی و انتقال فناوری‌های موردنیاز کشور داشته باشد.همچنین این مرکز می‌تواند نقش مؤثری در توسعه مراودات با کشورهای عضو شورای حکام به‌منظور انجام رایزنی‌های مختلف و ایجاد زمینه تعریف و انجام پروژه‌های مشترک و آموزش و ظرفیت‌سازی نیروی انسانی داشته باشد.
فعالیت‌های مرکز، توسط شورای حکام آن به‌عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری، راهبری و نظارت می‌شود و اعضای آن برای دوره ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴، متشکل از وزرای حوزه آب ۱۸ کشور شامل ایران، آذربایجان، آلمان، ارمنستان، ازبکستان، افغانستان، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، سریلانکا، سوریه، عراق، عمان، قطر، لبنان، مصر و هند و همچنین نمایندگان ۱۰ سازمان بین‌المللی مرتبط شامل یونسکو، برخی نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد، بانک‌های توسعه‌ای و نهادهای تخصصی هستند.اسفندماه سال گذشته سیزدهمین اجلاسیه شورای حکام آب در تهران برگزار شد و کشورهای حاضر بر توسعه روابط و همکاری‌ها در باره آب تأکید کردند.پس از برگزاری این اجلاسیه موفق بغداد کنفرانس بین‌المللی آب را در برنامه قرارداد تا مسائل مطرح شده در اجلاس شورای حکام آب و نیز مسائل جدید را در این کنفرانس بین‌المللی دنبال کنند.
«علی‌اکبر محرابیان» به‌عنوان وزیر نیرو جمهوری اسلامی ایران به دعوت مقام‌های عراقی در این کنفرانس شرکت کرد.وی این کنفرانس با اشاره به نقش و تأثیر منابع آبی مشترک در برقراری دوستی بین کشورها و پیشبرد همکاری‌های مشترک، گفت: برگزاری سومین همایش بین‌المللی آب بغداد می‌تواند متضمن فرصت‌های خاصی برای ارتقای هرچه بیشتر تعاملات آبی در سطح منطقه باشد.
وزیر نیرو افزود: کنفرانس بین‌المللی آب بغداد، چشم‌انداز خود را بر به‌کارگیری دیپلماسی، دانش و نوآوری در مدیریت آب و حفاظت از محیط‌زیست در راستای سعادتمندی انسان‌ها قرار داده است.
محرابیان ابراز امیدواری کرد این گردهمایی بتواند با استفاده از فرصت حضور نمایندگان اندیشمند کشورهای منطقه و نهادهای بین‌المللی، به تصویر روشن‌تری از وضعیت منابع آب در منطقه دست یابد.
وزیر نیروی کشورمان ادامه داد: برگزاری این کنفرانس در منطقه‌ای که از سویی دارای برخی از کهن‌ترین تمدن‌های آبی است و از سویی دیگر اکنون دست‌به‌گریبان مشکلات متعددی به لحاظ منابع آب و محیط‌زیست است، می‌تواند متضمن فرصت‌های خاصی برای ارتقای هرچه بیشتر تعاملات آبی در سطح منطقه در راستای استفاده از روش‌ها و فناوری‌های نوین جهت سازگاری با کم‌آبی و شرایط اقلیمی این منطقه باشد.
وی با اشاره به نقش و تأثیر منابع آبی مشترک در برقراری دوستی بین کشورها و پیشبرد همکاری‌های مشترک، خاطرنشان کرد: سابقه همکاری‌های فنی، علمی و حقوقی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه در حوزه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک، در قالب کمیسیون‌های دوجانبه و پروژه‌های مشترک به بیش از نیم‌قرن می‌رسد.
نقش انکارناپذیر منابع آبی در پیشبرد همکاری‌های مشترک بین کشورها
وزیر نیرو با اشاره به نقش و تأثیر منابع آبی مشترک در برقراری دوستی بین کشورها و پیشبرد همکاری‌های مشترک، گفت: برگزاری سومین همایش بین‌المللی آب بغداد می‌تواند متضمن فرصت‌های خاصی برای ارتقای هرچه بیشتر تعاملات آبی در سطح منطقه باشد.
«علی‌اکبر محرابیان» رئیس شورای حکام مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری وابسته به یونسکو، در سومین همایش بین‌المللی آب بغداد که با حضور «محمد شیاع السودانی» نخست‌وزیر عراق و وزرا و مقام‌های عالی کشورها و نهادهای بین‌المللی برگزار شد، افزود: کنفرانس بین‌المللی آب بغداد، چشم‌انداز خود را بر به‌کارگیری دیپلماسی، دانش و نوآوری در مدیریت آب و حفاظت از محیط‌زیست در راستای سعادتمندی انسان‌ها قرار داده است.وی ابراز امیدواری کرد این گردهمایی بتواند با استفاده از فرصت حضور نمایندگان اندیشمند کشورهای منطقه و نهادهای بین‌المللی، به تصویر روشن‌تری از وضعیت منابع آب در منطقه دست یابد.
وزیر نیروی کشورمان ادامه‌داد: برگزاری این کنفرانس در منطقه‌ای که از سویی دارای برخی از کهن‌ترین تمدن‌های آبی است و از سویی دیگر اکنون دست‌به‌گریبان مشکلات متعددی به لحاظ منابع آب و محیط‌زیست است، می‌تواند متضمن فرصت‌های خاصی برای ارتقای هرچه بیشتر تعاملات آبی در سطح منطقه در راستای استفاده از روش‌ها و فناوری‌های نوین جهت سازگاری با کم‌آبی و شرایط اقلیمی این منطقه باشد.وی با اشاره به نقش و تاثیر منابع آبی مشترک در برقراری دوستی بین کشورها و پیشبرد همکاری‌های مشترک، خاطرنشان‌کرد: سابقه همکاری‌های فنی، علمی و حقوقی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه در حوزه رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک، در قالب کمیسیون‌های دوجانبه و پروژه‌های مشترک به بیش از نیم‌قرن می‌رسد.
سیاست‌ و راهبرد ایران در رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک 
در چارچوب قراردادهای دیپلماتیک است
محرابیان همچنین به سیاست و راهبرد ایران در رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک اشاره کرد و گفت: سیاست و راهبرد جمهوری اسلامی ایران در رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک، تعامل و همکاری با کشورهای همسایه در چارچوب قراردادها و همکاری‌های دیپلماتیک بوده و دراین‌خصوص همواره تلاش شده است که معضلات و مسائل آبی و محیط زیستی مشترک به سمت مذاکرات حقوقی و فنی هدایت شده و از سیاسی‌شدن موضوع آب با کشورهای همسایه اجتناب شود.
رئیس شورای حکام مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری وابسته به یونسکو، با تأکید بر اینکه ایران و عراق از پیشینه عمیق و تاریخی در حوزه‌های فرهنگی، تجاری و اقتصادی برخوردارند، افزود: علاوه بر این، دو طرف در حوزه تعاملات آبی نیز دارای سابقه‌ای طولانی بوده و در این باره دارای موافقت‌نامه‌ای مشخص راجع به استفاده از آب رودخانه‌های مرزی هستند.
افزایش تناوب و شدت طوفان‌های گردوغبار در سال‌های اخیر
 ضرورت همکاری‌های منطقه را دوچندان می‌کند
وزیر نیرو همکاری بین کشورها در حوزه‌های مختلف را از جمله اهداف سومین کنفرانس بین‌المللی آب بغداد برشمرد و بیان‌داشت: همان گونه که در هدف‌گذاری کنفرانس هم به‌درستی به آن پرداخته شده، موضوع همکاری بین کشورها، علاوه بر موضوعاتی که به‌طور مستقیم به تأمین آب مرتبط است، در حوزه‌های مدیریت مصرف، ارتقای بهره‌وری و مدیریت آب و محیط‌ زیست نیز از اهمیت خاصی برخوردار است؛ به‌عنوان نمونه در حال حاضر منطقه با معضل گردوغبار دست‌به‌گریبان است و افزایش تناوب و شدت طوفان‌های گردوغبار در سال‌های اخیر، ضرورت همکاری‌های منطقه را دوچندان می‌کند.
محرابیان با بیان اینکه ایران دارای تجارب ارزشمندی در زمینه‌های مختلف آبی است، ادامه‌داد: در همین راستا به دعوت از وزیر منابع آبی عراق، یکی از شرکت‌های فعال در زمینه شیوه‌های نوین آبیاری زیرسطحی و افزایش بازده ایران در حاشیه کنفرانس و نمایشگاه جانبی آن حضور یافته است.
رئیس شورای حکام مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری وابسته به یونسکو با اشاره به وجود محدودیت شدید منابع آبی به‌واسطه خشکسالی‌های پیاپی در سطح منطقه، تأکید کرد: بر همین اساس ضروری است در زمینه بهبود مدیریت منابع آب، تشریک‌مساعی و توسعه همکاری‌ داشته باشیم.محرابیان خاطرنشان کرد: در سه ماه‌ اخیر، ملاقات‌ها و اجلاس‌های متعددی در سطوح مختلف بین دو کشور دوست و برادر، ایران و عراق وجود داشته است که از جمله می‌توان به برگزاری اجلاس دوجانبه رؤسای جمهور و سه ملاقات‌ با وزیر منابع آب عراق اشاره کرد؛ نتیجه این ملاقات‌ها، فعال‌کردن همکاری‌های دوجانبه‌ای بود که مدت‌ها متوقف شده بود.وی تأکید کرد: باید در کنار استفاده از تجربیات بین‌المللی و دیپلماسی آب، ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی و دینی نیز در تعاملات آب مرزی موردتوجه قرار گیرد.
وزیر نیرو ضمن دعوت از مقام های عالی کشورهای حاضر در این کنفرانس برای عضویت در شورای حکام مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری، خاطرنشان‌کرد: از رئیس‌جمهوری، نخست‌وزیر و دولت عراق برای برگزاری این رویداد قدردانی می‌کنم و امیدوارم با برگزاری نشست‌های مختلف به دستاوردهای قابل‌توجهی در راستای بهبود زندگی مردم این منطقه دست پیدا کنیم.
همکاری‌های آبی ایران و عراق در مسیر توسعه
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق به‌عنوان دو کشور همسایه که دارای حوضه‌های آبریز مشترک هستند و هم‌زمان از آثار کم‌آبی آسیب‌ها و خستارت‌هایی را دیده‌اند، بر توسعه افزایش همکاری آبی و برق و استفاده بهینه‌تر از منابع مشترک آبی تاکید دارند.
اسفندماه سال گذشه بود که سیزدهمین اجلاس شورای حکام آب به میزبانی کشورمان در تهران برگزار شد. این اجلاسیه با ۱۵ کشور و ۸ سازمان بین‌المللی مرتبط با مسائل آب در آن حضور داشتند برگزار شد و تأکید مجددی بر رفع مشکلات آبی به‌خصوص در کشورهای همسایه داشت.یکی از کشورهایی که در این اجلاس حضور داشت، عراق بود که وزیر منابع آبی آن «عون ذیاب عبدالله»، حضوری پررنگ داشت؛ به‌گونه‌ای که در دیداری جداگانه با «علی‌اکبر محرابیان» وزیر نیرو دو طرف بر گسترش همکاری‌های آبی تأکید داشتند.
همان زمان عون ذیاب عبدالله، وزیر منابع آب جمهوری عراق گفت: در دیدار با وزیر نیرو ایران پیرامون اجرای پروژه‌های مشترک آبی مانند ساخت سد مذاکره کردیم و همچنین مقرر شد دو طرف ساخت ایستگاه‌های سنجش میزان بارش باران روی رودخانه‌های مشترک را در دستور کار قرار دهند.
وزیر منابع آب عراق در ادامه افزود: در این دیدار ایده‌های خوبی در خصوص استفاده از فناوری‌های پیشرفته ایران در زمینه آبیاری و مدیریت بهینه منابع آب عراق مطرح شد.
عون ذیاب عبدالله همچنین خاطرنشان کرد: بر این باوریم که برای پیشبرد طرح‌ها و پروژه‌های مشترک آبی بین دو طرف این دیدارها چه در ایران و چه در عراق باید استمرار داشته باشد.بر اساس این گزارش، از طرف دیگر چالش‌های آبی بین عراق و ترکیه و مشکلاتی که ترکیه برای منابع آبی عراق ایجاد کرده و اثراتی که این چالش‌ها می‌تواند برای ایران به همراه داشته باشد، ضرورت همکاری دو کشور ایران و عراق را بیش‌ازپیش جدی‌تر کرده است.
پس از برگزاری موفق سیزدهمین اجلاس شورای حکام آب وزیر نیرو کشورمان به دعوت وزیر منابع آبی عراق برای حضور در کنفرانس بین‌المللی آب به عراق سفر کرده است.اما «علی‌اکبر محرابیان» وزیر نیرو ایران روز جمعه در کشور عراق حضور یافت تا با مقام‌های این کشور پیش از آغاز کنفرانس گفت‌وگوهای مؤثرتری داشته باشد.محرابیان که رئیس شورای حکام مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری وابسته به یونسکو هم هست، شامگاه جمعه در دیدار با «عون ذیاب عبدالله» وزیر منابع آبی کشور عراق، گفت: یکی از اولویت‌های دولت سیزدهم و شخص آیت‌الله رئیسی ارتقای سطح همکاری با کشورهای همسایه به‌ویژه کشور عراق است.وی افزود: روابط دوجانبه میان ایران و عراق اکنون در شرایط قابل‌قبولی قرار دارد، اما باید تلاش کنیم که سطح روابط در آینده از آنچه که اکنون وجود دارد نیز بهتر شود.
وزیر نیرو با اشاره به اجلاس بین‌المللی آب بغداد ادامه داد: شرایط کم‌آبی را همه کشورها و مردم منطقه به‌خوبی درک می‌کنند. اگر شرایط آب امروز را نسبت به گذشته مقایسه کنیم متوجه برخی تنگناها در حوزه منابع آب می‌شویم که بخشی از آن بابت شرایط اقلیمی و بخشی از آن نیز به‌خاطر مدیریت نامطلوب منابع آبی رخ‌داده است.رئیس شورای حکام مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری یونسکو خاطرنشان کرد: ما باید در چارچوب حسن هم‌جواری و مدیریت مطلوب منابع آب به سمت کاهش تنگناهای آبی در هر دو کشور حرکت کنیم.محرابیان ضمن تأکید بر آمادگی کامل ایران برای استمرار مذاکرات و همکاری‌ها با کشور عراق در حوزه منابع آب افزود: ما تجربه‌های بسیار خوبی با کشورهای همسایه هم در حوزه مطالعه و هم در حوزه اجرای پروژه‌های آبی داشته‌ایم و این آمادگی را داریم که با کشور عراق نیز در آینده طرح‌های مشترکی را در حوزه مطالعه و اجرا تعریف کنیم و پیش ببریم.در بخش دیگری از این دیدار وزیر منابع آب عراق ضمن تأکید بر ضرورت ورود به مرحله اجرا در حوزه همکاری‌های آبی دو کشور گفت: ملاقات‌های سازنده‌ای درگذشته با وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران داشته‌ام و امیدوارم این گفتگوهای سازنده که باهدف تأمین مصلحت دو کشور و توسعه روابط فی ما بین برگزار می‌شود، استمرار داشته باشد.عون ذیاب عبدالله ادامه داد: علاقه‌مند هستیم در تعامل با طرف ایرانی نسبت به اجرای پروژه‌های مشترک آبی بر روی رودخانه‌های مرزی که به تأمین منافع دو کشور منجر خواهد شد، ورود داشته باشیم.
وزیر منابع آبی عراق با تأکید بر ضرورت انجام مطالعاتی مشترک به‌منظور اتخاذ سازوکارهایی مشترک برای جلوگیری از پیشروی آب‌شور در اروندرود ادامه داد: ما باید کمیته‌های مشترکی را تشکیل دهیم تا پیرامون پروژه‌های مشترک قابل‌اجرا مطالعات و بررسی‌های کافی را انجام دهند تا در جریان تشکیل و پیشبرد این کمیته‌ها به سطحی از تعامل سازنده و مثبت دست پیدا کنیم.
وی همچنین با اشاره به خسارت‌های سنگین برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی عراق، تأکید کرد: علاقه‌مند هستیم از تجربیات جمهوری اسلامی ایران در حوزه مدیریت مصرف آب در کشور عراق استفاده کنیم.اکنون و با برگزاری این دیدارها به نظر می‌رسد همکاری‌های آبی ایران و عراق در دولت سیزدهم بر مدار توسعه قرار گرفته تا دو کشور از مزایای این همکاری‌ها بیشتر بهره‌مند شوند.