کاربرد صنعت فضایی در پایین‌دست

 امروز- لیلا زمانی
جمهوری اسلامی ایران در ۱۰ سال آینده تبدیل به قطب منطقه‌ای در توسعه فناوری‌های فضایی و ارائه خدمات پرتاب‌های فضایی خواهد شد که این هدف‌گذاری، باید با تکیه بر توانمندی داخلی و دانش متخصصان کشورمان محقق شود.یکی از مهمترین اهداف برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور، طرح‌ریزی و اجرای ماموریت‌های فضایی در راستای بهره‌مندی شهروندان، کسب و کارها، دستگاه‌های اجرایی از فناوری‌های روز دنیا است که کمک شایان توجهی به تامین نیازمندی‌های عمومی مردم در حوزه‌های مختلف خواهد کرد.
توسعه زیرساخت‌های پرتاب و ایستگاه‌های زمینی، سرعت بخشیدن به روند طراحی و ساخت ماهواره‌های مخابراتی، پرتاب ماهواره‌های سنجشی با دقت یک متر و کمتر، حرکت در مسیر تعاملات بین‌المللی و اجرای پروژه‌های مشترک، اجرای طرح‌های اکتشافاتی با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها، برنامه‌ریزی جهت رسیدن به پرتاب محموله‌هایی با وزن بالا و نظایر آن از جمله دیگر سرفصل‌های برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور است.
پرتاب ماهواره‌های بخش خصوصی ایران
زمان پرتاب دو ماهواره ایرانی با پرتابگر خارجی اعلام شد.شرکت امید فضا در سال ۹۷ توسط دکتر حسین شهرابی فراهانی، رئیس سابق گروه فضایی صاایران، مدیر پروژه ماهواره ملی امید و چندین ماهواره پرتاب شده دیگر و جمعی از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر تاسیس شد.این شرکت با محور قرار دادن طراحی و ساخت ماهواره‌های سبک و ارزان برای توسعه منظومه ماهواره‌ای در مدار کم ارتفاع زمین فعالیت خود را جهت طراحی و ساخت ماهواره «کوثر» شروع کرد.یکی از اولویت‌های این شرکت تربیت نسلی زبده برای صنعت فضایی کشور است، لذا شتابدهی تیم‌های فنی نیز در دستور کار قرار گرفت تا در کنار افراد با تجربه در حوزه فضا نقش‌آفرینی کنند. همزمان، شتابدهی تیم‌ها با موضوع کاربری‌های هوشمندسازی فضاگرا جهت به کاربرد رساندن منظومه ماهواره‌ای نیز در دستور کار قرار گرفته است.بر این اساس با ایجاد کنسرسیومی از شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه طراحی و ساخت ماهواره و کاربرد آن در پایین‌دست صنعت فضایی یعنی کاربرد برای شهروندان گام نهاده است.این کنسرسیوم موفق به ساخت دو ماهواره با عناوین «هدهد» و «کوثر» شده است.این دو ماهواره قرار است با همکاری کشور روسیه در دسامبر ۲۰۲۳ به مدار ۵۰۰ کیلومتری پرتاب شوند.
ماهواره کوثر یک ماهواره سنجشی با وضوح ۳.۵ متر است که قرار است به ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری پرتاب شود.تصاویر دریافت شده از این ماهواره برای کاربردهای کشاورزی، نقشه برداری و حد نگاری مناسب است.عمر مداری این ماهواره ۲ ساله خواهد بود.
ماهواره هدهد، یک ماهواره با کاربری IOT است که در ابعاد استاندارد کیوب ست و ابعاد ۳U طراحی و ساخته شده است.کاربردهای خدمات این ماهواره برای حوزه‌های کشاورزی، حمل و نقل و مدیریت بحران است.
فعالیت‌های فضایی کشور باید معطوف
 به تجاری‌سازی علوم وصنایع فضایی باشد
سید ابراهیم رئیسی در دومین جلسه شورای‌عالی فضایی در دولت سیزدهم، با ابراز رضایت از پیشرفت‌های صورت گرفته در صنعت فضایی، توفیقات حاصل شده در این زمینه را شاهدی بر شکست تحریم‌ها و تلاش برای منزوی کردن جمهوری اسلامی ایران و عقب نگه داشتن کشور از صنایع پیشرفته دنیا دانست.رئیس جمهور در این جلسه با قدردانی از تلاش‌های صورت گرفته برای تدوین چشم‌انداز ۱۰ ساله صنعت فضایی کشور، بر هم‌افزایی ظرفیت‌های کشور در حوزه فضایی و همچنین استفاده از همه زمینه‌های مساعد ایجاد شده برای ارتقای صنعت فضایی کشور تاکید کرد.رئیسی با اشاره به مغلطه و فضاسازی دشمن برای محدود کردن دستاوردهای صنعت فضایی کشور به کاربردهای نظامی، صنعت فضایی را از جمله صنایع پیشران دانست که با ارتقای صنایع و علوم و فنون رشته‌های دیگر افزایش قدرت کشور را موجب خواهد شد.
رئیس جمهور با بیان اینکه ایران از جمله معدود کشورهایی است که به فناوری پرتاب فضاپیما دست یافته است، افزود: با ادامه تلاش‌ها و دستیابی به توانمندی علمی استقرار ماهواره بومی در مدار ژئو، تهدیدها و تحریم‌های دشمنان در عرصه پخش شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای علیه کشورمان بی‌اثر خواهد شد.
رئیسی در بخش دیگری از سخنانش، دانشمندان این صنعت را سرمایه‌ای بزرگ برای کشور دانست و با تاکید بر ضرورت تامین نیازهای علمی و تحقیقاتی فعالان این صنعت، هزینه در عرصه علوم و صنایع فضایی را نوعی سرمایه‌گذاری پربازده برای کشور دانست و گفت: علوم و صنایع فضایی امروز یکی از عرصه‌های پررونق اقتصادی و تجاری در دنیاست و فعالیت‌های ما در این عرصه نیز باید معطوف به تجاری‌سازی این علوم و صنعت باشد.
 «اقتصادفضا» جزو لاینفک برنامه ۱۰ ساله فضایی ایران است
رئیس سازمان فضایی ایران گفت: تقویت بخش خصوصی جزو برنامه‌های اصلی سازمان فضایی است و اقتصادفضا جزو لاینفک برنامه ۱۰ ساله محسوب می‌ شود.
 «حسن سالاریه» در دورهمی شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی در حوزه فضایی تصریح کرد، حضور در جمع بخش خصوصی و مشاهده انگیزه شرکت‌های دانش بنیان برای من بسیار باعث خرسندی و خوشحالی است.وی افزود: شخصا سابقه فعالیت در زمینه تاسیس و رشد بخش خصوصی دانش بنیان را دارم و مشکلات را از نزدیک دیده‌ام و با این تجربه، امید دارم که بتوانم موانع پیش روی شرکت‌های دانش بنیان و بخش خصوصی را از پیش پا بردارم و بتوانیم بخش خصوصی حوزه فضایی را تقویت کنیم.
معاون وزیر ارتباطات تصریح کرد: البته این توقع هم وجود دارد که بخش خصوصی هم باید به بخش دولتی کمک کند و شاید بهترین کمک این است که بخش خصوصی بداند که مکمل بخش دولتی است؛ در مقابل، ما هم موظفیم بخش خصوصی را کمک کنیم و مسیر حرکتش را تا جایی که می توانیم هموار کنیم.
سالاریه ادامه داد: در حال حاضر با توجه به رویکردهای جدی دولت و معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان در گذشته و همچنین در دولت سیزدهم، شرکت‌های خصوصی زیادی در حوزه فضایی ایجاد شده که «امید فضا» یکی از آنهاست و موظفیم مسیر را طوری هموار کنیم که بخش خصوصی در مسیر اجرای بسیاری از پروژه‌های مهم فضایی کشور گام بردارد.
وی با ذکر مثالی از تلاش سازمان فضایی برای تقویت بخش خصوصی خاطر نشان کرد: در سال ۱۴۰۱ قریب به ۵۰۰ میلیارد تومان که در تاریخ کشور بی‌سابقه است، مناقصه و ترک تشریفات از طریق قانون ساخت اول به کمک معاونت علمی ریاست جمهوری، در حوزه ساخت ماهواره با بخش خصوصی دنبال شده و در شرف عملیاتی شدن است.
رئیس سازمان فضایی ایران افزود: سازمان فضایی به سمتی در حال حرکت است که برای تقویت بخش خصوصی، خرید تضمینی تصاویر ماهواره ای هم از شرکت‌های دانش بنیان انجام دهد اما توقع این است که بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان هم بسیار بیشتر از شرایط کنونی، منسجم و متحد عمل کنند و در کنار هم یک مجموعه منسجم تشکیل دهند. وی خاطر نشان کرد: در تلاشیم هفته آینده سیاست ها و برنامه های کلان برنامه ۱۰ ساله فضایی را در نشستی برای بخش خصوصی تشریح کنیم تا میزان توجه بخش دولتی به تقویت بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان بهتر دیده شود.رئیس سازمان فضایی ایران گفت: حوزه اقتصادفضا جزو لاینفک برنامه ۱۰ ساله فضایی است و در این برنامه جایگاه ویژه‌ای برای حمایت از بخش خصوصی و شرکت های دانش بنیان حوزه فضایی دیده ایم.
سالاریه تصریح کرد: حتی در برنامه ۱۰ ساله فضایی، مجموعه های مختلف دولتی را از ورود به حوزه هایی که بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان توانمندی انجام کار را دارند، ممنوع کرده ایم و بسیاری از پروژه‌های مهم را که بخش خصوصی توانمندی اجرا آن را دارد، صرفا برای این بخش گذاشته ایم، از جمله پروژه منظومه ماهواره ای شهید سلیمانی که اجرای آن را به بخش خصوصی واگذار می کنیم و اکنون مناقصه آن هم برگزار شده است.
ایران به صادرکننده خدمات فضایی در منطقه تبدیل می‌شود
بهمن ماه بود که  وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اعلام اینکه هدف ما این است که سال آینده یا حداکثر تا پایان دولت سیزدهم به صادرکننده خدمات فضایی در منطقه تبدیل شویم، گفت: اکنون در بین کشورهای منطقه کشوری را نداریم که به چرخه کامل صنعت فضایی آن هم به شکل بومی دست پیدا کرده باشد.
عیسی زارع‌پور در مراسم بزرگداشت روز ملی فناوری فضایی اظهار کرد: نگاه دولت سیزدهم به صنعت فضایی نگاه راهبردی، فرصت سازی و اقتدار آفرین است. صنعت فضایی فقط یک صنعت نیست که بحث اقتصاد در آن مطرح باشد، بلکه در کنار این صنعت اقتدار آفرین است؛ زیرا فناوری‌هایی که در این صنعت به کار گرفته می‌شود بالاترین استانداردها را دارد.
وی تاکید کرد: قدم گذاشتن در این جایگاه کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است و ما توانسته‌ایم جزو ۱۰ کشور دارای چرخه صنعت فضایی باشیم. در یک دهه گذشته این مسیر ریل‌گذاری شده و دولت سیزدهم نگاه ویژه‌تری دارد و تلاش می‌کند که تمام موانع سر راه توسعه فضایی کشور را بردارد.
زارع‌پور با بیان اینکه پس از یک دهه غفلت از برگزاری شورای‌عالی فضایی تصریح کرد: نخستین جلسه شورای فضایی را سال گذشته و جلسه دوم را امسال برگزار کردیم. ممکن است کسی بگویید که این هم یک جلسه است و اثری ندارد؛ اما باید بگویم جلسه شورای‌عالی فضایی خصوصاً این که با مدیریت بالاترین مقام اجرایی کشور برگزار می‌شود دارای پیام مهمی است و نشان می‌دهد صنعت فضایی در کانون توجه دولت قرار دارد و غیر از تاکید بر این توجه ویژه که برگزاری چنین جلسه‌ای ایجاد می‌کند، همگرایی، همدلی و هم‌افزایی تمام بازیگران صنعت فضایی کشور با یکدیگر را نشان می‌دهد.
۶ پرتاب موفق در یک سال، بی‌سابقه است
وزیر ارتباطات گفت: بی‌سابقه است که در کشور کمتر از یک سال ۶ پرتاب داشته باشیم. پرتاب؛ مرحله آخر بخش اول چرخه فضایی است که حکایت از حیات صنعت فضایی ما دارد. زمانی که ماهواره در مدار قرار می‌گیرد می‌توان حاصل کار دانشمندان روی زمین را در فضا صحت‌سنجی کنیم. نگاه ویژه‌ای که دولت سیزدهم به این صنعت دارد، کاملاً در فعالیت‌های انجام شده در یک سال اخیر مشهود است.زارع‌پور خاطرنشان کرد: اکنون در برنامه هفتم توسعه، بندها، احکام و برنامه‌های ویژه‌ای را برای توسعه صنعت فضایی کشور پیشنهاد کردیم. در لوایح بودجه سنواتی 1۴۰۱ نیز توجه جدی و بسیار ویژه‌تر از گذشته نسبت به بودجه دستگاه‌های متولی صنعت فضایی کشور داشتیم، در بودجه پیش رو نیز به همین منوال رفتار خواهیم کرد. در مقابل آنچه شایسته این صنعت است، حتماً کمبودهایی داریم، اما توجه دولت و مجلس به بودجه فضایی نسبت به گذشته قابل قیاس نیست، اما این مسیر باید تقویت شود.
وزیر ارتباطات با تاکید بر وجود نگاه راهبردی در این حوزه تصریح کرد: باید تلاش کنیم تا حوزه فضایی را به صنعت تبدیل کنیم. صنعتی‌سازی این حوزه نیازمند اقتصادی کردن کار دارد و دنیا نیز به این سمت در حرکت است. صنعت فضایی کشور باید به سمت اقتصادی و رقابتی شدن پیش برود و این امر محقق نمی‌شود به جز اینکه بخش خصوصی قدم در راه بگذارد تا زمانی که میدان را برای شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها فراهم نکنیم این مهم رخ نمی‌دهد. سرمایه‌های اصلی صنعت فضای کشور در کنار تمام دارایی‌های دیگر این صنعت نیروهای انسانی خبره و نخبه این صنعت است. باید شرایط مشارکت بیشتر این افراد در صنعت فضایی را مهیا کنیم تا مسیری که شاید در یک دهه گذشته با شتاب کمتری دنبال شده را با سرعت پیش ببریم و عقب‌ماندگی را جبران کنیم.
صنعت فضایی کاربردی است
وزیر ارتباطات افزود: نکته‌ای که در این جلسه به درستی به آن اشاره شد، بحث نگاشت نهادی و تقسیم کار در عین همدلی و هم‌افزایی بود. دستگاه‌های مختلفی در کشور در زمینه ساخت و پرتاب ماهواره و ایستگاه‌های زمینی فعال هستند که با همت رئیس سازمان فضایی و همراهی دستگاه‌های دیگر، نگاشت نهادی و نقشه راه تدوین شده است.وزیر ارتباطات تاکید کرد: سال گذشته سه سامانه کاربردی را رونمایی کردیم و امیدواریم این سامانه‌ها توسط بهره‌بردارهای مختلف مورداستفاده قرار بگیرد. صنعت فضایی کاربردی است و از همکارانم در بخش فضایی کشور می‌خواهم این بحث را به شکل جدی دنبال کرده و کار را رها نکنند.
صنعت فضایی ایران یک صنعت بومی است
رئیس سازمان فضایی کشور با بیان اینکه صنعت فضایی ایران یک صنعت بومی است، گفت: اقتصادی و رقابتی کردن صنعت فضایی به جز همراهی بخش خصوصی امکان پذیر نیست.
«حسن سالاریه» نیز در مراسم روز ملی فناوری فضایی با تاکید بر اینکه امروز جشن سال نوی صنعت فضایی کشور است، درباره دستاوردهای یک ساله صنعت فضایی کشور اظهار کرد: صنعت فضایی ایران یک صنعت بومی است و تا کنون تجربیات بسیاری خوبی در زمینه ساخت ماهواره به دست آورده‌ایم، البته نیازمند تثبیت فناوری و افزایش قابلیت اطمینان در این حوزه هستیم.وی افزود: به‌زودی نیز در عرصه‌های جدید طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجشی، راداری، مخابراتی و پرتابگرهای سنگین‌تر برای رسیدن به حق طبیعی کشورمان در بهره‌برداری از منابع ارزشمند فضایی قدم خواهیم گذاشت؛ همچنین با قوت و قدرت برنامه زیست فضا را دنبال می‌کنیم.
معاون وزیر ارتباطات گفت: در سال‌های اخیر در زمینه توسعه کاربردهای مبتنی بر داده‌های فضایی در زمینه‌های مختلف مانند کشاورزی، منابع طبیعی و نقشه‌برداری پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم، اما ضروری است بیش از گذشته به توسعه اقتصاد فضا یا به عبارتی کسب درآمد، افزایش بازدهی و بهره‌وری در صنایع مختلف از ظرفیت داده‌های فضایی استفاده کنیم.
وی خاطرنشان کرد: ایجاد و توسعه اپراتورهای مخابراتی و سنجشی به صورت خصوصی، مسیر را برای ورود بخش خصوصی هموار کنیم تا عرصه فضایی ایران عرصه‌ای برای تاخت و تاز شرکت‌های خصوصی به معنای واقعی باشد. در جای جای برنامه ۱۰ساله فضایی ایران تدوین و در شورای‌عالی فضای مجازی مصوب شد در کنار اهمیت دادن به توسعه بومی و اقتدار ملی، به بحث توسعه کسب و کارها و بهره‌مندی شهروندان از خدمات فضایی تاکید شده است.
سالاریه تاکید کرد: در کنار توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی، پایگاه پرتاب و توسعه فناوری‌های پایه توسط نهادهای دولتی و دستگاه‌های دولتی به فراهم کردن شرایط ورود بخش خصوصی به این بستر تلاش کنیم. اکنون نیازمند حرکت از نمونه‌سازی و تک سازی به سمت انبوه‌سازی و انجام کار حرفه‌ای‌تر هستیم.
رئیس سازمان فضایی کشور گفت: اقتصادی و رقابتی کردن صنعت فضایی مانند استفاده از این صنعت در سنجش از دور، انتقال داده به طوری که صنعت فضایی در اختیار مردم قرار بگیرد به جز همراهی بخش خصوصی امکان پذیر نیست. در این مسیر گام‌های خوبی در سازمان فضایی برداشته شده است. امید داریم با حمایت تمام ارکان دولتی و مجلس این مسیر سریع و با بازدهی بیشتر طی شود.