نهضت مسکن در چند گام؟

 امروز- لیلا زمانی
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: در هفته جاری مرحله دوم طرح نهضت ملی مسکن در شهرهای جدید را با ظرفیت ۱۰۰ هزار واحد آغاز می‌کنیم که سیاست جدید، ساخت مسکن با تراکم پایین خواهد بود.
علیرضا جعفری اظهار کرد: به دنبال اجرای ۱۰۰ هزار واحد نهضت ملی مسکن در شهرهای جدید که در خردادماه شروع شد، چهارشنبه هفته جاری عملیات ۱۰۰ هزار واحد گام دوم نهضت ملی مسکن در شهرهای جدید را با دستور رستم قاسمی ـ وزیر راه و شهرسازی آغاز می‌کنیم.وی افزود: با توجه به اینکه طرح نهضت ملی مسکن، متقاضی محور است در این مرحله پروژه‌ها را در شهرهایی که متقاضیان واجد شرایط ثبت نام کرده و به مرحله افتتاح حساب رسیده‌اند کلنگ‌زنی می‌کنیم.
معاون وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: درخصوص ۱۰۰ هزار واحد مرحله‌ی اول در بحث آماده‌سازی زمین به پیشرفت بیش از ۶۰ درصد رسیده‌ایم و در حوزه ساخت مسکن هم به بالای ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی دست یافته‌ایم.
جعفری با اشاره به سیاست جدید وزارت راه و شهرسازی به منظور احداث مسکن با تراکم پایین گفت: با توجه به این موضوع امیدواریم دوره ساخت را کاهش دهیم که در کاهش هزینه تمام شده مسکن تاثیرگذار خواهد بود. همچنین هرچه سریعتر واحدها به متقاضیان تحویل داده می‌شود.
آیا امتیاز طرح نهضت ملی مسکن قابلیت خرید و فروش دارد؟
 با وجود تاکیدات مکرر وزارت راه و شهر‌سازی مبنی بر اینکه امتیاز طرح «نهضت ملی مسکن» قابلیت خرید و فروش ندارد و تا زمان تحویل واحد به متقاضی، هرگونه خرید و فروش غیرقانونی خواهد بود، مدیرکل شهر‌سازی یکی از استان‌ها خبر از افزایش معاملات غیرقانونی نهضت ملی مسکن داده است.
محمد صادقی اظهار کرد: هر نوع خرید و فروش امتیاز طرح نهضت ملی مسکن غیر قانونی بوده و تمام عواقب حقوقی و قضایی ناشی از آن متوجه فروشنده و خریدار است.وی گفته است: با وجود اطلاع‌رسانی‌ها و هشدارها، بر اساس پایش و رصد میدانی شاهد افزایش خرید و فروش امتیاز طرح نهضت ملی مسکن در استان قم هستیم.
مدیرکل راه و شهر‌سازی استان قم ادامه داد: متقاضی صرف پرداخت آورده اولیه وارد گردونه و چرخه طرح مسکن نهضت ملی می‌شود و این به معنای مالکیت بر واحد نیست.صادقی توضیح داد: در هر نوع خرید و فروش واحدهای مسکونی، ثمن معامله یعنی جزئیات واحد مسکونی از جمله خیابان، کوچه، بلوک، طبقه، شماره واحد، متراژ و... باید مشخص باشد.به گفته مدیرکل راه و شهر‌سازی استان قم امتیاز طرح نهضت ملی مسکن قابلیت خرید و فروش ندارد و تا زمان تحویل واحد به متقاضی، هرگونه خرید و فروش باطل و غیرقانونی خواهد بود.
صادقی گفته است: البته این نوع خرید و فروش در گذشته و در طرح مسکن مهر نیز توسط طرفین انجام می‌شده است که با گذشت بیش از یک دهه از شروع آن طرح، موارد شکایات حقوقی کماکان ادامه دارد و در اغلب موارد حقوق خریدار و یا فروشنده تضییع شده است.
نهضت ملی مسکن تشنه تسهیلات بانکی
 با اعلام بانک مرکزی در ۶ ماهه‌‌ نخست سال ۱۴۰۱ میزان ۱۹۵۴ هزار میلیارد تومان تسهیلات به افراد مختلف پرداخت شده‌است، این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، ۱۲۴۱ هزار میلیارد تومان تسهیلات به افراد مختلف پرداخت شده‌ بود.به عبارت دیگر، تسهیلات پرداختی توسط نظام بانکی در نیمه نخست سال ۱۴۰۱، میزان ۵۷ درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است، در صورتی که تسهیلات پرداختی نظام بانکی به افراد مختلف با همین نرخ رشد کند، پیش‌بینی می‌شود تسهیلات پرداختی در انتهای سال از عدد عجیب و عظیم ۴۶۰۰ هزار میلیارد تومان عبور کند.
در همین راستا علی نادر‌ی‌شاهی، کارشناس اقتصاد با اشاره به رشد قابل توجه تسهیلات پرداختی نظام بانکی گفت: پرداخت این حجم عظیم تسهیلات در حالی است که بانک مرکزی هنوز نتوانسته‌ است کنترل مناسبی بر تسهیلات پرداختی بانک‌ها داشته باشد.وی افزود: باوجود اینکه یکی از وعده‌های دولت سیزدهم، اصلاح نظام بانکی به نفع تولید و مردم بود این امر همچنان در این دولت با وجود برنامه‌های اعلام شده، مغفول مانده‌ است.
کارشناس اقتصاد تاکید کرد: اگر ۴۶۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات به درستی هدایت می‌شد و به تولید واقعی می‌رسید، می‌توانست اقتصاد کشور و اشتغال را به معنای واقعی کلمه متحول کند.
 ساخت مسکن‌همچنان تشنه‌‌ تسهیلات
یکی از بخش‌هایی که باوجود پرداخت ۲۰۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات در ۶ ماهه‌‌ نخست سال ۱۴۰۱، از این تسهیلات محروم بوده، بخش مسکن است. ساخت یک میلیون مسکن در سال، یکی از وعده‌های اصلی رئیس جمهور است که با استقبال مردم هم مواجه شد.
براساس آمار وزارت راه و شهرسازی، تاکنون بیش از ۵ میلیون نفر در طرح نهضت ملی مسکن ثبت نام کرده‌اند که از این تعداد بیش از یک میلیون ۵۴۰ هزار نفر واجد شرایط شناخته شدند، یک میلیون و ۵۴۰ هزار نفری که در حال حاضر امید دارند دولت به وعده‌‌ خود عمل کند و چشم انتظار خانه‌دار شدن می‌باشند اما در عمل پیشرفت طرح مسکن دولت با سختی‌های زیادی روبه‌رو است.بر این مبنا، با گذشت بیش از یک سال از ابلاغ قانون جهش تولید مسکن و تاکید ماده ۴ این قانون بر پرداخت حداقل ۲۰ درصد از کل تسهیلات پرداختی نظام بانکی به ساخت مسکن که در سال اول نباید کم‌تر از ۳۶۰ هزار میلیارد تومان شود، کل تسهیلات پرداختی نظام بانکی به طرح نهضت ملی مسکن براساس آمار وزارت راه و شهرسازی حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان بوده است که تقریبا تمام آن توسط بانک مسکن پرداخت شد و عملکرد سایر بانک‌ها در این زمینه نزدیک به صفر بود.
بر همین اساس، مهم‌ترین توجیه نظام بانکی برای عدم ایفای تعهدات، ناتوانایی نظام بانکی در پرداخت این تسهیلات است که آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی نشان می‌دهد این موضوعی بهانه‌ای بیش نیست و تنها در ۶ ماهه‌‌ نخست سال ۱۴۰۱، حدود ۲۰۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شده‌ است که ۲۰ درصد آن معادل ۴۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات ساخت مسکن می‌شود.
 سهم مسکن از تسهیلات نظام بانکی تقریبا هیچ
با توجه به این‌که در ۶ ماهه‌‌ دوم سال ۱۴۰۰، حدود ۱۷۶۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شده‌است، می‌توان گفت در سال اول ابلاغ قانون جهش تولید مسکن، معادل ۳۷۶۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات توسط نظام بانکی پرداخت شده‌ است که ۲۰ درصد آن معادل ۷۵۲ هزار میلیارد تومان می‌شود.در حقیقت تسهیلات پرداختی به ساخت مسکن بخش کوچکی از کل تسهیلات نظام بانکی را تشکیل می‌دهد و بانک‌ها به تعهدات خود در این زمینه عمل نکرده‌اند.
بر این اساس، تغییر این وضعیت نیازمند اقدام جدی بانک مرکزی است، بانک مرکزی به عنوان نهاد حاکمیتی وظیفه‌ی نظارت و سیاست‌گذاری بر بخش پولی و بانکی را دارد و لازم است به وظیفه‌‌ خود با جدیت عمل کند. بر این مبنا با گذشت بیش از یک سال از روی کار آمدن دولت سیزدهم، عدم تغییر رویه‌‌ بانک‌ها در پرداخت تسهیلات به تولید و پیشرفت کند طرح نهضت ملی مسکن، تحقق وعده‌های دولت را با تردیدهایی مواجه کرده‌ است.
نقش فناوری درکاهش ۲۰ درصدی قیمت‌ها
همچنین محمدمهدی حیدری، سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهر‌سازی درخصوص ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های نو در اجرای طرح نهضت ملی مسکن توضیح داد: از اواسط سال گذشته سیستم خانه‌های پرینت سه بُعدی در دستور کار قرار گرفت که مجوز آن صادر شد و هم اکنون در طرح نهضت ملی مسکن به عنوان الگو و نمونه در حال اجراست.
وی گفت: سیستم‌های ساختمانی پنل‌های AAC و همچنین سیستم large panel از دیگر فناوری‌های نویی است که توسط قرارگاه شهید رجایی و قرارگاه خاتم در دست اجراست. به این فناوری‌های نوین مجوز داده شده و هم اکنون سیستم large panel قرارگاه خاتم‌الانبیا در مهرگان قزوین شروع شده است.
به گفته این مسئول، با اجرای فناوری‌های نوینی که مجوز فعالیت دارند سه موضوع کاهش قیمت تمام شده، کاهش سرعت ساخت و ارتقای کیفیت ساخت محقق می‌شود.
حیدری ادامه داد: هم اکنون در پروژه «مهرگان قزوین» سیستم large panel قرارگاه شهید رجایی که مربوط به قرارگاه خاتم و قرارگاه امام حسن است اجرایی شده و مرکز تحقیقات کار نظارت آن را در چهار نوبت انجام داده است. درخصوص پرینت سه بُعدی نیز قرار است که در مهرگان قزوین واحدهای تجاری با سیستم پرینت سه بعدی اجرا شود.
وی درخصوص مراحل بهره‌برداری از سیستم‌های نوین ساختمانی توضیح داد: صاحبان صنعت با ادارات کل راه و شهر‌سازی و شهرهای جدید وارد مذاکره می‌شوند و در بخش نظارت مرکز تحقیقات از ابتدا تا انتها از طراحی تا اجرا و تکمیل حضور کامل دارد.
سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهر‌سازی تصریح کرد: اجرای فناوری‌های جدید ساختمانی از جمله سیستم large panel‌، سیستم پرینت سه بعدی حدود ۲۰ درصد به کاهش قیمت تمام شده واحدهای طرح نهضت ملی مسکن می‌انجامد. سرعت ساخت نیز در اجرا با این سیستم‌ها بسیار کوتاه خواهد شد.
گفتنی است مردادماه امسال معاون وزیر راه و شهر‌سازی اعلام کرد: هزینه ساخت هر مترمربع واحدهای نهضت ملی مسکن بر اساس شاخص تعدیل سه ماهه سوم سال ۱۴۰۰ حدود ۶ میلیون تومان است.
طرح نهضت ملی مسکن، نمره قبولی میگیرد؟!
حالا که تقریبا یک سال و نیم از آغاز طرح نهضت ملی مسکن می گذرد، می توان با خیالی آسوده آن را مورد نقد و بررسی قرار داد و به نظر می آید که تا اینجای کار نمره ی قبولی نمی گیرد.
در واقع از همان لحظه ای که نفر اول مسکن سازی دولت اعلام کرد که امکان ساخت یک میلیون واحد مسکونی در طول یک سال وجود ندارد و ساخت چهار میلیون واحد را به دو بخش دو میلیونی تقسیم کرد، باید انتظار می داشتیم که پروژه نهضت ملی مسکن گرفتار بی عملی و اشکال شود. تقریبا ۱ سال و دو ماه از تصویب قانون جهش تولید و تامین مسکن در ۱۷ مرداد سال ۱۴۰۰ می گذرد. بر اساس این قانون، تمامی دستگاه ها موظف به همکاری بودند تا ظرف یک سال، یک میلیون واحد مسکونی ساخته شود. گرچه در ابتدای این طرح، پروژه با کُندی هر چه تمام پیش می رفت، اما باز هم امیدواری هایی مبنی بر تحقق وعده ی مسئولین وجود داشت.
اما پس از اعلام مستقیم و صریح وزیر راه و شهرسازی که قرار نیست سالانه یک میلیون واحد بسازیم، تمام امیدها نقش بر آب شد. آقای رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد که ساخت مسکن حداقل یک سال و نیم زمان می برد و به همین دلیل چهار میلیون مسکن باید در طول دو مرحله ساخته شود.
همین حرف ها کافی بود تا شایعاتی مبنی بر عدم توانایی دولت در اجرای این ابرپروژه به گوش برسد.
اما حقیقت چیست؟ به نظر می آید که در حال حاضر که یک سال از عملکرد وزارت راه و شهرسازی گذشته است، می توان به خوبی ایرادات و مشکلات را سنجید. از مقاومت دستگاه های دولتی در برابر واگذاری زمین گرفته تا امتناع بانک ها از همکاری. از طرف دیگر اقبال چندانی از سوی مردم نیز صورت نگرفته است.
تا اینجای کار به نظر می آید که دولت توانسته است برای بیش از یک میلیون و ۵۲۵ هزار واحد مسکونی زمین لازم را تامین کند. اما با این وجود، فقط ۴۳۰ هزار واحد به مرحله ی ساخت رسیده اند. این در حالیست که تعداد این واحدها در اسفند سال گذشته ۳۲۰ هزار واحد بوده است. این نکته نشان می دهد که تعداد واحدهای ساخته شده از اسفند سال گذشته تا الان بسیار کم بوده است. در واقع فقط ۱۱۰ هزار واحد در شش ماه گذشته به مرحله ی ساخت رسیده اند.
البته از این میان این تعداد، بیشتر آن ها متعلق به واحدهای خود مالکی در روستاها و برخی از شهرهای حومه بوده اند.
نکته ی جالب این جاست که از میان ۴ میلیون واحد مسکونی قرار است که ۷۰۰ هزار تای آن ها در شهرهای جدید ساخته شوند. تا اینجا بسته ی ۱۰۰ هزار واحدی اول آغاز به کار است و قرار بود که بسته ی دوم نیز در تیرماه آغاز شود. اما حالا که ۴ ماه گذشته است، هنوز هم خبری از آغاز بسته ی دوم نیست.
البته مدیرعامل شهرهای جدید در خصوص بسته ی اول چنین گفته است که فقط ۵۰ درصد متقاضیان اقدام به افتتاح حساب کرده اند.
اما یکی دیگر از مشکلات اصلی طرح نهضت ملی مسکن این است که خیلی از مردم با توجه به تجربه ی مسکن مهر، اعتماد چندانی به طرح های دولتی مسکن سازی ندارند. آمارها نشان می دهد که از میان تمام متقاضیان نهضت ملی مسکن فقط ۳۳۳ هزار نفر، آورده ی اولیه ۴۰ میلیون تومانی را واریز کرده اند.
سازندگان نیز اطمینان دارند که تعداد این افراد در فراخوان های بعدی افت خواهد کرد. این مسئله به خوبی نشان می دهد که استقبال چندانی از این طرح صورت نگرفته است.
مسئولین این حوزه به طور دائم می گویند که دهک های ۱ تا ۸، تحت پوشش نهضت ملی مسکن قرار می گیرند اما هیچگونه جزئیاتی در خصوص سیاست های دولت در جهت حمایت از این دهک ها منتشر نمی شود. خیلی از متقاضیان می گویند که با زحمت و تلاش فراوان، توانسته اند که آورده ی ۴۰ میلیون تومانی اولیه را پرداخت کنند. اما تقریبا مطمئن هستند که توان پرداخت ۴۰ میلیون تومان دوم را ندارند.
از طرف دیگر حاشیه های دردسرسازی نیز به وجود آمد. مشاور وزیر راه و شهرسازی به اتهام ارتشاء دستگیر شد. همچنین برای سرپرست سابق شرکت عمران شهرهای جدید نیز شائبه تخلف ایجاد شد که طبیعتا اعتماد مردم را بیشتر از قبل کاهش می دهد.
با تمام این تفاصیل، تغییراتی که در بدنه ی مدیریتی وزارت راه و شهرسازی ایجاد شد هم به نفع طرح نهضت ملی مسکن نبود. البته لازم به ذکر است که آقای رستمی چند روز پیش اعلام کرد که مشاور وی آزاد شده است.
در انتها به نظر می آید که با گذشت یک سال و چند ماه از آغاز دولت سیزدهم، طرح نهضت ملی مسکن که یکی از اولویت های این دولت بوده است، طبق برنامه پیش نمی رود و حقیقتاً نمره ی قبولی دریافت نمی کند. بر اساس انتظار و برنامه ی وزیر راه، باید پیشرفت ساخت این واحدها حداقل ۵۰ درصد بود. اما از میان ۴۳۰ هزار واحدی که در حال ساخت می باشند، عمدتاً ۱۰ الی ۲۰ درصد پیشرفت داشته اند.