امروز- لیلا زمانی
جمهوری اسلامی ایران و کشورهای بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و ارمنستان روز دوشنبه چهارم دی‌ماه ۱۴۰۲ در آیینی در سن‌پترزبورگ موافقتنامه تجارت آزاد امضا کردند.
عباس علی آبادی وزیر صنعت، معدن و تجارت به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران این موافقتنامه را که حاصل بیش از دو سال مذاکره و کار کارشناسی است، امضا کرد.از طرف اتحادیه اوراسیا نیز معاونان نخست وزیران کشورهای عضو این اتحادیه اقتصادی، این موافقتنامه را امضا کردند.در این آیین مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، آندری اسلپنف وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه و جمعی دیگر از مقامات اتحادیه اوراسیا حضور داشتند.
پیش از این، آخرین مذاکرات مرتبط با متن نهایی این موافقتنامه روز یکشنبه سوم دی‌ماه با حضور مسئولانی از ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا صورت گرفته بود.
این موافقتنامه پس از امضا نیازمند تصویب در مجالس ۶ کشور
( مجلس شورای اسلامی و مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا) است تا به قانون تبدیل و عملیاتی شود.
جزئیات موافقتنامه تجارت آزاد
بنا بر اطلاعاتی که از موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا، طرفین تعرفه‌ها را برای ۸۷ درصد اقلام کالایی در مبادلات تجاری خود به صورت کامل حذف خواهند کرد.
در این میان، هر یک از طرفین، یک لیست منفی تهیه می‌کنند که شامل کالاهایی می‌شود که برای یکی از طرفین، کالای حساس تلقی شود و امکان حذف تعرفه وجود ندارد.
۱۳ درصد باقیمانده، موارد مربوط به لیست موسوم به منفی است. به عنوان مثال، شامل کالاهایی است که اگر در خصوص آنها تخفیف قائل شویم، صنعت یا کشاورزی در داخل ایران در آن حوزه آسیب می‌بیند، از این رو، با هدف حمایت از این بخش‌های صنعت و کشاورزی داخلی، این بخش‌ها شامل تخفیف نمی‌شوند. متقابلا کشورهای اتحادیه اوراسیا هم لیست کالاهای حساس خود را ارائه می‌کنند و در این زمینه، اقدامات با ظرافت دنبال می‌شود تا لیست‌ها به صورت مساوی و عادلانه تنظیم شود.
نگاهی به تاریخچه همکاری اقتصادی ایران و اتحادیه اوراسیا
نخستین گام مشترک ایران و این اتحادیه با امضای پیش‌نویس توافقنامه‌ای بر سر اخذ تعرفه‌های صادراتی ترجیحی در سال ۲۰۱۷ میلادی در ایروان برداشته شد و سال ۲۰۱۸ بود که این توافقنامه موقت به مدت سه سال بین طرفین امضا شد.در این چارچوب، طرفین در خصوص چندین قلم کالا، تخفیف تعرفه‌ای برای کالاهای یکدیگر قائل شدند.
بنا بر برخی منابع، در این چارچوب، ایران به حدود ۳۸۰ قلم کالای تولیدی در اتحادیه اوراسیا تخفیف تعرفه‌ای داد و در مقابل،اتحادیه اوراسیا برای ۵۰۲ قلم کالای ایرانی تخفیف تعرفه‌ای قائل شد که طرفین در مجموع به صورت مساوی، مبادلات اقتصادی را از تخفیف برخوردار کردند.بررسی اظهارات طرفین گویای آن بود که در پایان این سه سال همکاری مشترک، طرفین به فرمولی برای دائمی کردن آن بر می‌دارند یا این روند متوقف می‌شود؛ اما مذاکرات طرفین گویای علاقه‌مندی تهران و پایتخت‌های اوراسیایی به همکاری بلندمدت و پایدار بود.
این گونه بود که ایران با تمدید قانون موافقنامه موقت تجارت ترجیحی راه را برای تحقق این هدف هموار کرد.
آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور اول خردادماه ۱۴۰۲ در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی، «قانون سند الحاقی(پروتکل) تمدید موافقتنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دولت‌های عضو» را که در جلسه علنی دوازدهم اردیبهشت ۱۴۰۲ مجلس شورای اسلامی تصویب و ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ به تایید شورای نگهبان رسیده بود، برای اجرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ کرد.
به دنبال پیوستن ایران به عنوان عضو دائمی به سازمان همکاری شانگهای و پذیرش کشورمان به عنوان عضو جدید گروه بریکس از ابتدای سال ۲۰۲۴، امضای موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا گام کلیدی دیگری در راستای توسعه مبادلات تجاری ایران با سایر کشورها در سال ۱۴۰۲ تلقی می شود و گویای آن است که سیاست همسایگی دولت سیزدهم در حال ثمربخشی برای منافع ملت ایران و دیگر ملت‌های منطقه است.
چشم‌انداز تجارت
وزیر تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا پنجشنبه ۳۰ آذرماه ۱۴۰۲ در این باره گفت: پس از امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و این اتحادیه میزان تجارت دو طرف در گام نخست و در یک بازه زمانی پنج تا هفت ساله به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.
آندری اسلپنف افزود: ما با توافقنامه موقت موفق شدیم مبادلات دوجانبه با ایران را در طول سه سال دوبرابر افزایش دهیم و اکنون با امضای موافقتنامه دائم به طور منطقی می‌توانیم در کوتاه مدت در انتظار افزایش میزان تجارت دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار در سال باشیم.
سه سال مذاکره
از آبان ۱۳۹۹ مذاکرات برای برقراری تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا شروع شد که در نهایت بعد از گذشت حدود ۳ سال چهارم دی ماه موافقت نامه به امضای طرفین رسید.
اتحادیه اوراسیا یک بلوک اقتصادی متشکل از ۵ کشور ارمنستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس است که با ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت فعال و تولید ناخالص داخلی هزار و ۹۰۰ میلیارد دلار، دارای رتبه اول در تولید نفت، رتبه دوم در تولید گاز و رتبه چهارم در تولید برق است که یکی از پر رونق ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در جهان به شمار می‌آید. این بلوک اقتصادی در ژانویه ۲۰۱۵ فعالیت خود را آغاز کرد.
در پی تلاش‌های ایران برای گسترش تجارت با سایر ملل و خلاصی از تنگناهای تحریم، ایران توانست قرارداد تجارت ترجیحی را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۹ اجرایی کند. این قرارداد که بر روی ۸۶۲ نوع کالا تعرفه‌های کمتری ارائه می‌کرد که ۵۰۲ قلم آن شامل صادرات ایران به اوراسیا و ۳۶۰ عنوان شامل واردات ایران از اوراسیا است. این توافق حجم تجارت ایران و کشورهای عضو اتحادیه را به میزان قابل توجهی افزایش داد، به طوری که در بازه زمانی اکتبر ۲۰۱۹ تا اکتبر ۲۰۲۰، حجم تجارت بیش از ۸۴ درصد افزایش یافت.
اما در ادامه بحران کرونا منجر به بسته شدن مرزها و ایجاد محدودیت‌هایی در صادرات شد و این روند رو به رشد را کاهش داد. البته با پایان همه گیری کرونا و بازگشایی مرزها، حجم مبادلات تجاری به تدریج افزایش یافت.
جزییات تجارت با اوراسیا
آخرین آمارها نیز حکایت از آن دارد که از ابتدای سال جاری تا پایان آبان ماه پنج میلیون و ۱۶۸ هزار تن کالا به ارزش دو میلیارد و ۳۴۴ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار بین ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبادل شده که نسبت به مدت مشابه پارسال با رشد ۳۳.۵ درصدی در وزن و ۱۴ درصدی در ارزش همراه بوده است.
از این میزان دو میلیون و ۷۷۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۷۴ میلیون دلار از ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا کالا صادر شده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۴۵ درصد در وزن و ۲۰ درصد در ارزش افزایش داشته است.
دو میلیون و ۳۹۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار نیز از این میزان تجارت مربوط به واردات ایران از کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که نسبت به هشت ماه نخست سال گذشته با رشد ۲۲ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بوده است.
به طور کلی نیز ایران در مورد چهار کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا یعنی ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان بیشتر در نقش صادرکننده به میدان می‌آید اما وضعیت در مورد روسیه متفاوت است و در اینجا ایران بیشتر نقش وارد کننده را دارد.
همچنین بیش از ۸۴ درصد وزن و ۷۱ درصد ارزش واردات ایران از اوراسیا و ۲۰ درصد وزن و ۳۹ درصد ارزش صادرات ایران به این اتحادیه، مربوط به محصولات کشاورزی، غذایی و دامی بود.
در سال ۱۴۰۱ نیز نسبت به سال ۱۴۰۰ صادرات ایران به کشورهای اوراسیا رشد ۲۸ درصدی داشته به طوری که از صادرات یک میلیارد و ۱۶۵ میلیون دلاری سال ۱۴۰۰ به صادرات یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلاری در سال ۱۴۰۱ رسیدیم.
تجارت آزاد کلید می‌خورد؟
موافقتنامه تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا در راستای رسیدن به تجارت آزاد بین دو طرف به اجرا درآمد حال بعد از گذشت بیش از ۴ سال از اجرای تجارت ترجیحی و مذاکرات فشرده دو طرف برای نهایی شدن تجارت آزاد، موافقت نامه به تأیید ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا رسیده و طبق اعلام قبلی قرار است فردا ۴ دی ماه در حاشیه اجلاس سران اتحادیه در سنت پترزبورگ روسیه به امضای وزیر صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی ایران و معاونان نخست‌وزیر پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا خواهد رسید.
میرهادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل سازمان توسعه تجارت در این ارتباط گفت: از آبان ۱۳۹۹ مذاکرات ما برای تبدیل تجارت ترجیحی به تجارت آزاد آغاز شد؛ امروز می‌توانیم بگوییم که مذاکرات به اتمام رسیده است و ۵ کشور بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان برای ایجاد تجارت آزاد با ایران توافق دارند.
بر اساس این موافقت نامه بیش از ۸۷ درصد کالاهای تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه از عوارض گمرکی معاف و تحولی عظیم در تجارت ایران با کشورهای اتحادیه اوراسیا رخ خواهد داد.
در واقع با توجه به اینکه ایران و اتحادیه اوراسیا در قالب امضای قرارداد تجارت آزاد به یکدیگر این امکان را می‌دهند که در ۸۷ درصد کل اقلام کالایی، تعرفه‌ها صفر شود، پیش بینی می‌شود که با اجرای این موافقتنامه، حجم تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه را در کوتاه مدت به ۲۰ میلیارد دلار و در بلندمدت به ۴۰ میلیارد دلار برسد.
در این ارتباط آن دری اسلپنف وزیر تجارت اتحادیه اوراسیا با اشاره به برنامه ریزی صورت گرفته برای امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در روز دوشنبه چهارم دی‌ماه ۱۴۰۲ (۲۵ دسامبر ۲۰۲۳) گفت: ما با توافقنامه موقت موفق شدیم مبادلات دوجانبه با ایران را در طول سه سال دوبرابر افزایش دهیم و اکنون با امضای موافقتنامه دائم به طور منطقی می‌توانیم در کوتاه مدت در انتظار افزایش میزان تجارت دو کشور تا سقف ۲۰ میلیارد دلار در سال باشیم.
با توجه به عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، اسلپنف به برخی مشکلات در حوزه مسائل بانکی و پولی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر سهم بزرگی از تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ارزهای ملی انجام می‌شود و برخی کانال‌های مالی ایجاد شده‌اند اما با افزایش میزان تجارت دوجانبه باید کارایی این کانال‌ها نیز بهبود یابد تا مشکلات در این زمینه به حداقل برسد.
به گفته اسلپنف، عدم توازن مناسب میان واردات به ایران و صادرات به روسیه یکی از مشکلاتی است که پس از امضای این توافقنامه به تدریج و با حضور بیشتر تجار ایرانی در روسیه حل خواهد شد. وی تاکید کرد، روسیه سهمیه بیشتری برای واردکنندگان ایرانی در نظر گرفته تا در نبود رقبای غربی که این کشور را ترک کرده‌اند، فرصت بیشتری برای تجارت داشته باشند.
اجرای تجارت آزاد نیازمند تصویب مجلس
بر اساس این گزارش، موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا برای اجرایی شدن نیازمند تصویب در مجلس شورای اسلامی و همچنین مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا است تا به قانون تبدیل شود.
پیش‌تر فرایندهای مربوط به تصویب موافقتنامه موقت تعرفه ترجیحی ایران و کشورهای اتحادیه اوراسیا بیش از یک سال به طول انجامید، پیش‌بینی می‌شود که فرایندهای تصویب موافقتنامه تجارت آزاد حدود یک‌سال طول بکشد که البته با توجه به آمادگی بیشتر کشورهای طرف قرارداد برای ارتقای سطح مبادلات تجاری، به نظر می‌رسد، در مدت زمان کمتری این اتفاق رخ دهد.
در این ارتباط محمد قنادزاده معاون ارتقا کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت ایران گفت: پس از تصویب سند در مجالس کشورها، پیش بینی می‌شود تجارت آزاد ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از ابتدای سال شمسی آینده آغاز می‌شود.
وی افزود: با امضای سند همکاری تجارت آزاد ایران و اوراسیا تعرفه کالاهای وارداتی بین کشورها صفر می‌شود. بر این اساس می‌توانیم جهش بزرگی در صادرات داشته باشیم. از ۱۰۰ درصد کالاهای تجاری ما ۸۷ درصد در لیست تجارت آزاد با تعرفه صفر قرار می‌گیرد، اما برخی کالاهای ممنوعه وارداتی مانند برخی محصولات کشاورزی و صنایع نساجی در فهرست تجارت آزاد با تعرفه آزاد قرار نمی‌گیرد و کالاهایی مانند خودرو با همان تعرفه‌ای که برای آن تعیین شده وارد می‌شود.
قنادزاده با بیان اینکه مجموع مذاکرات سخت و چند جانبه است، یادآور شد: پارسال اسناد پایه توافقنامه تجارت آزاد نهایی شد و بعد کشورها وارد تبادل لیست شدند؛ بنابراین مدت زیادی درگیر مذاکره بر سر لیست کالاها بودیم که بالاخره لیست کالاها نهایی شد.
کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه نیز پیش از این با بیان اینکه معمولاً مجالس پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به سرعت توافقنامه‌های مرتبط را به تصویب می‌رسانند، ابراز امیدواری کرد که این توافقنامه در مجلس شورای اسلامی با فوریت و در دوره کنونی فعالیت مجلس تصویب شود.
وی با اشاره به اینکه این توافقنامه در قالب لایحه‌ای از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم خواهد شد، تصریح کرد: به هر میزان که تصویب این توافقنامه با تأخیر همراه شود، کشور از مزایای این توافقنامه بی‌بهره خواهد بود.