توسعه روابط تجاری ایران و همگامی با فرایند جهانی‌شدن

 امروز- لیلا زمانی
دومین نمایشگاه اختصاصی اوراسیا دیروز در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران گشایش یافت که تا ۱۶ آذر برگزار خواهد شد. در این نمایشگاه در متراژی به وسعت یک هزار و ۵۰۰ متر مربع، شرکت‌های بزرگ کشورهای عضو اتحادیه حضور دارند و بیش از یک‌هزار متر مربع شرکت‌های ایرانی با پتانسیل همکاری با اعضا در اختیار گرفته‌اند.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) یک اتحادیه اقتصادی میان‌دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است. اعضای ناظر این اتحادیه ازبکستان، مولداوی و کوبا هستند.
پیش‌نویس توافقنامه بین ایران و اوراسیا بر سر اخذ تعرفه‌های صادراتی ترجیحی در پنجم ژوئیه ۲۰۱۷ در ایروان امضا شد. در سال ۲۰۱۸ توافقنامه موقت (برای مدت سه سال) در خصوص مشارکت این کشور با اوراسیا منعقد شد و از نیمه دوم سال ۲۰۲۱ مذاکرات برای انعقاد یک توافق نامه تمام عیار بین ایران و اتحادیه اقتصائی اوراسیا در حال انجام است.
بنا بر برخی آمارها، تجارت بین اوراسیا و ایران در سال ۲۰۲۱میلادی ۷۳ درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش یافت و از پنج میلیارد دلار گذشت.
گام بعدی پس از همگرایی منطقه‌ای، شکستن دیوار مرزها و تشکیل بلوک‌های تجاری با کشورهای هدف است که زمینه‌ساز توسعه روابط تجاری و همگامی با فرایند جهانی‌شدن است و باز شدن اقتصاد کشورها نیز از مزایای آن در مرحله بعد خواهد بود. موضوع منطقه‌گرایی برای ایران از آنجا اهمیت دارد که سال‌ها تحت شدیدترین نظام تحریمی آمریکا و غرب قرار گرفته است. بنابراین با توجه نبود چشم‌انداز مثبت برای رفع آنها، ایران درصدد است با بهره‌گیری از ظرفیت پیوندهای منطقه‌ای و توسعه روابط با کشورهای همسایه، تحریم‌ها را خنثی کند.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) از جمله پیوندهای اقتصادی منطقه‌ای است که ایران در تلاش است به عضویت آن درآید. اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان بین المللی برای ادغام اقتصاد منطقه‌ای است که شخصیت حقوقی بین‌المللی دارد.
هدف اصلی از ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا را باید تلاشی در مسیر تحقق پروژه همگرایی اوراسیا دانست که دستیابی به اهداف سیاسی را از مسیر اقتصاد دنبال می‌کند و به منظور نیل به این هدف، چهار سیاست «توسعه سازمانی، توسعه داخلی، توسعه از مسیر روابط دوجانبه و توسعه خارجی» را پیگیری می‌کند.به عبارت دیگر، تعمیق و گسترش از طریق ساختار سازمانی، دولت‌های عضو و شرکای خارجی را در دستور کار قرار داده است.
اهداف عمده اتحادیه اقتصادی اوراسیا بر اساس راهبرد تعیین شده عبارتند از:
۱) تسهیل تجارت، ایجاد بازار مشترک بین کشورهای عضو اتحادیه
۲) حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه
۳) برقرار تعرفه مشترک در میان کشورهای عضو
۴) هماهنگ‌سازی تشریفات گمرکی؛ جابه‌جایی آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات در مرزهای اوراسیا
۵) برقراری سیاست مشترک در زمینه انرژی، صنعت، کشاورزی و وسایل نقلیه
با توجه به شرایط کشورهای عضو اتحادیه و نیز شرایط ایران (به عنوان یکی از اقتصادهای پر قدرت منطقه خاورمیانه، داشتن منابع غنی معدنی و طبیعی و همچنین ذخایر فراوان نفت و گاز)، توسعه ارتباط ایران و کشورهای عضو به طور قطع موجب ارتقای تجارت منطقه‌ای و جهانی‌شده و کشورهای عضو می‌توانند بازارهای مناسبی در جذب صادرات ایران و تأمین نیازهای وارداتی ایران باشند.
رشد ۲ برابری مبادلات تجارت با اتحادیه اوراسیا با اجرای توافق ترجیحی
وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت که از سال ۲۰۱۹ با امضای توافق ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا مبادلات تجاری ایران با کشورهای عضو رشد ۲ برابری داشته است.
«عباس علی آبادی» در آیین افتتاحیه دومین نمایشگاه اختصاصی اوراسیا اظهار داشت: عرصه نمایشگاه زمینه تعامل ارزشمندی برای صاحبان بنگاه های اقتصادی به وجود می آورد تا شاهد رونق، توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی و اجرای پروژه های مشترک سرمایه گذاری باشیم.
وی افزود: از سال ۲۰۱۹ با امضای توافق همکاری تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبادلات تجاری با این منطقه بیش از پیش گسترش یافت و شاهد رشد ۲ برابری تجارت با کشورهای عضو بودیم.
علی آبادی بیان‌داشت: با امضای توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آینده نزدیک و دسترسی به بازار ۱۸۰ میلیون نفری، منطقه شاهد همکاری های بیشتر تجاری با کشورهای عضو خواهیم بود.
وی خاطرنشان کرد: ایران با جمعیتی بیش از ۸۵ میلیون نفر و در اختیار داشتن منابع کم نظیر انرژی، معادن، ظرفیت های فراوان صنایع مختلف، خدمات فنی و مهندسی با فناوری بالا و دانش بنیان، موقعیت ژئوپلتیکی در منطقه، دسترسی به شبکه های مواصلاتی ریلی، جاده‌ای و خطوط حمل و نقل بین المللی دریایی و دسترسی به شاهراه های فعال و لجستیک بین الملی، نقش کلیدی در منطقه دارد.
علی‌آبادی با بیان اینکه در دومین نمایشگاه اختصاصی اوراسیا شاهد ارائه بخشی از توانمندی های شرکت های ایرانی در حوزه صنعت، معدن و کشاورزی هستیم، تصریح‌کرد: قوانین سرمایه گذاری در ایران، مشوق ها و معافیت های بسیاری را برای سرمایه گذاران به‌ویژه در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در نظر گرفته است و شرکت های خارجی می توانند در بخش های مختلف صنعتی، معدنی، عمرانی پتروشیمی، علمی و فناوری و نفتی سرمایه گذاری یا به صورت مشترک با شرکت های ایرانی همکاری کنند.
وزیر صمت با بیان اینکه جایگاه بخش خصوصی در توسعه همکاری های کشورها بسیار مهم است، تاکید کرد: در این راستا فعالیت هر چه بیشتر اتاق های مشترک، ایجاد مراکز تجاری و مشارکت در نمایشگاه می تواند به ارتباط کشورها کمک شایانی کند.
وی تصریح کرد: پیگیری مذاکرات انجام شده درباره ضرورت رفع مشکلات توسعه تجارت کشورها در منطقه اوراسیا از جمله لغو روادید تجاری، حل مشکلات حمل و نقلی، برقراری خطوط ارتباطی برای شرکت ها، رفع موانع مربوط به نقل و انتقالات مالی و بانکی به‌ویژه ایجاد ساز و کار تهاتر و استفاده از ارزهای ملی کشورها و تامین استاندارد های طرفین با جدیت بیشتری انجام شود.
علی‌آبادی گفت: انتظار می رود برگزاری این نمایشگاه و حضور در میزگردها، زمینه معرفی توانمندی کشورها در زمینه های صنعتی، تجاری و اقتصادی و امکان تبادل نظر تجار و بازرگانان را فراهم کند.
توسعه موافقت‌نامه‌های اقتصادی و تجاری با کشورهای همسو، در دستور کار
همچنین در این آیین، «مهدی ضیغمی» رییس‌کل سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه راهبرد اصلی دولت سیزدهم توسعه موافقت‌نامه های دو و چندجانبه اقتصادی و تجاری با کشورهای همسو است، خاطرنشان‌کرد: امضای توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا از سال ۱۴۰۰ در دستور کار قرار دارد.
وی گفت: دومین نمایشگاه اختصاصی اوراسیا در ایران فرصتی را فراهم می کند تا با آشنایی تجار و فعالان اقتصادی از ظرفیت‌های تجاری کشورهای عضو، سطح همکاری ها گسترش یابد.
ضیغمی تاکید کرد: با توجه به اینکه توسعه مناسبات تجاری نیازمند حل برخی مشکلات زیرساختی است، این نمایشگاه به پیشبرد اهداف کمک خواهد کرد.
محدودیت‌های تجارت ایران و اتحادیه اوراسیا رفع می‌شود
پیشتر سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در نخجوان از نهایی شدن مذاکرات موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا خبر داد و گفت: در قالب توافقنامه جدید، به‌ جز کالاهای حساس، هیچ محدودیتی در تجارت بین ایران و کشور های عضو اتحادیه اوراسیا وجود نخواهد داشت.
«عزیز منصوری» در نشستی با اعضای هیات نمایندگان اتاق تبریز اظهار کرد: کشورمان به‌مدت سه سال در قالب موافقتنامه تجارت ترجیحی با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا فعالیت می کرد و امکان تجارت ۸۶۲ قلم کالا با تعرفه ترجیحی با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود داشت، اما اکنون شاهد تحقق موافقتنامه تجارت آزاد خواهیم بود که در نوع خود اولین موافقتنامه تجاری آزاد ایران است که عملیاتی خواهد شد.
وی با بیان اینکه حجم تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا قبلا ۲.۵ میلیارد دلار بود، افزود: طی سه سال گذشته با اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی این میزان به پنج میلیارد دلار افزایش یافت و با ورود به موافقتنامه تجارت آزاد، شاهد افزایش چندین برابری حجم مبادلات خواهیم بود.
منصوری از عضویت رسمی ایران از ابتدای سال ۲۰۲۴ میلادی در گروه بریکس خبر داد و افزود: گروه بریکس، یک گروه تجاری نیست، بلکه ساختاری بین المللی برای هماهنگی های بیشتر در راستای پیشبرد اهداف اقتصادی قدرت‌های نوظهور اقتصادی جهان است.
سرکنسول جدید ایران در نخجوان بر لزوم توسعه زیرساخت‌های مبادلات ترانزیتی و حمل و نقل ریلی با کشورهای منطقه تاکید کرد و گفت: آذربایجان شرقی به لحاظ موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به مرز روسیه و هم‌مرزی با چندین کشور، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در این زمینه داشته باشد.
وی تصریح کرد: تلاش ما این است تا با فعال سازی کریدورها (راهگذرها) که مزیت رقابتی در کشور ما محسوب می شوند، شرایط را برای فعالان اقتصادی مهیاتر کنیم.
منصوری با اشاره به نقش پررنگ بخش خصوصی در روابط بین الملل و دوجانبه افزود: اهمیت بخش خصوصی در اقتصاد کشور بر هیچکس پوشیده نیست، به خصوص در زمان اعمال تحریم‌ها که بخش دولتی با محدودیت‌های بیشتری مواجه است، شاهد نقش آفرینی ویژه بخش خصوصی هستیم و ما به عنوان دستگاه اجرایی و دولتی در خدمت منافع ملی و بخش خصوصی هستیم تا بتوانیم با تسهیلگری، راه را برای حضور فعالان اقتصادی کشور در بازارهای جهانی باز کنیم.
کریدور ارس به توسعه شمالغرب کشور سرعت می دهد
نایب رئیس اتاق بازرگانی تبریز در این دیدار به اهمیت فعالسازی کریدور جدیدی که به موازات رود ارس در خاک ایران احداث خواهد شد اشاره کرد و گفت: فعالسازی این ظرفیت، یک وظیفه ملی است، چرا که با راه‌اندازی این کریدور شاهد رشد و توسعه شمال‌غرب کشور خواهیم بود.
«جمشید برزگر» با بیان اینکه بخش خصوصی آذربایجان شرقی حرف اول را در اقتصاد استان می‌زند، افزود: آذربایجان شرقی یکی از استان‌هایی است که در حوزه اشتغال زایی به خوبی عمل کرده است و با دارا بودن بخش خصوصی توانمند و توسعه یافته، قابلیت‌های زیادی دارد.
شریف زاده رئیس شورای راهبردی مرکز پژوهش‌های اتاق تبریز در این دیدار خواستار ارائه برنامه مدون در رابطه با افزایش مراودات تجاری بین ایران با سایر کشورها شد و افزود: برنامه های ما باید تبدیل به شاخص‌های قابل اندازه‌گیری شود.
وی با تاکید بر نقش دیپلماسی سیاسی در تضعیف یا توسعه دیپلماسی اقتصادی کشور گفت: هر اندازه تعامل کشورها با یکدیگر افزایش یابد، رشد و رونق اقتصادی آنها نیز افزایش خواهد یافت.
جایگاه اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اقتصاد جهانی
- در پایان سال ۲۰۲۲ جمعیت کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۱۸۲ میلیون نفر است که سهم ۲.۴ درصدی از جمعیت ۸ میلیاردی دنیا دارد. روسیه با ۱۴۴ میلیون نفر سهم ۷۹ درصدی از جمعیت این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت جمعیتی این اتحادیه نسبت به جمعیت جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند کاهشی داشته است.
- در پایان سال ۲۰۲۲ تولید کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۲۵۶۴ میلیارد دلار است که سهم ۲.۵ درصدی از تولید ۱۰۰ هزار میلیارد دلاری دنیا دارد. روسیه با ۲۲۴۰ میلیارد دلار سهم ۸۷ درصدی از تولید این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت تولید این اتحادیه نسبت به تولید جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند نوسانی و افزایشی داشته است.
- در پایان سال ۲۰۲۱ صادرات کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۶۷۳ میلیارد دلار است که سهم ۲.۴ درصدی از صادرات ۲۸ هزار میلیارد دلاری دنیا دارد. روسیه با ۵۵۰ میلیارد دلار سهم ۸۲درصدی از صادرات این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت صادرات این اتحادیه نسبت به صادرات جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند نوسانی و بدون تغییر داشته است.
- در پایان سال ۲۰۲۱ واردات کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۴۸۴ میلیارد دلار است که سهم ۱.۸ درصدی از واردات ۲۷ هزار میلیارد دلاری دنیا دارد. روسیه با ۳۸۰ میلیارد دلار سهم ۷۸ درصدی از واردات این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت واردات این اتحادیه نسبت به واردات جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند نوسانی و بدون تغییر داشته است.
با توجه به رهبری روسیه در اتحادیه اوراسیا و موقعیت مهم این کشور در آن، در چارچوب همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی که ویژگی‌های آن بین دو کشور آشکارتر شده است، به ایران کمک می‌کند تا این مزیت مهم اقتصادی را در این برهه حساس به دست آورد. حمایت روسیه از امضای توافقنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه نیز در راستای تمایل روسیه و ایران برای تقویت روابط تجاری و تلاش آنها برای رسیدن به سقف ۴۰ میلیارد دلار است.
انتظار می‌رود تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران این امکان را بدهد که انزوای تحمیل شده توسط تحریم‌های اقتصادی آمریکا را از طریق روابط اقتصادی رو به رشد با اعضای اتحادیه تحت توافقنامه‌های اقتصادی و فناوری که همکاری را تحمیل می‌کند، بشکند.
در چارچوب سیاست‌های پولی و مالی کشورهای اتحادیه و همچنین درخصوص تسهیلات منطقه آزاد و معافیت گمرکی در بین اعضای آن که بر تلاش ایران برای انعقاد قراردادهای بلندمدت با متحدان اقتصادی خود به ویژه چین می‌افزاید، همچنین در صورتی که مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ادامه یابد و تصمیمی برای پایان دادن به این مذاکرات و اعلام شکست توافق گرفته نشود، احتمالا موقعیت مذاکره آن با غرب را تقویت خواهد کرد.