سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها؛ شاید وقتی دیگر!

 امروز- لیلا زمانی
در ایران معادل مجموع 12 کشور ثروتمند اروپا گاز مصرف می شود، درصورتیکه جی دی پی (تولید ناخالص داخلی) ایران با این کشورها قابل مقایسه نیست. به عبارت دیگر وقتی جی دی پی ایران بسیار پایین تر از این کشورها است، به این معنی است که ما گاز مصرف نمی کنیم، بلکه هدر می دهیم، زیرا وقتی انرژی مصرف می شود، جی دی پی نیز افزایش می یابد.
ناترازی گاز و پیشی گرفتن مصرف از تولید، سه سالی است که گریبان کشور را گرفته، به‌گونه‌ای در روزهای پیک سرما، ایران با کسری ۲۰۰ میلیون متر مکعبی گاز مواجه است. بدین ترتیب دولت سیزدهم به ناچار با اعمال محدودیت بر تامین خوراک و سوخت صنایع، اولویت را بر تامین گاز خانگی گذاشته است.
وضعیت انرژی ایران در سال 2023
 نوید نقدی از فعالان حوزه انرژی در یادداشتی ذیل عنوان «وضعیت انرژی درکشور و جهان در سال 2023 میلادی» آورده است: ناترازی گاز و پیشی گرفتن مصرف از تولید، سه سالی است که گریبان کشور را گرفته، به‌گونه‌ای در روزهای پیک سرما، ایران با کسری ۲۰۰ میلیون متر مکعبی گاز مواجه است. بدین ترتیب دولت سیزدهم به ناچار با اعمال محدودیت بر تامین خوراک و سوخت صنایع، اولویت را بر تامین گاز خانگی گذاشته که عدم‌النفع‌ زیادی را بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.یک اصل بدیهی در صنعت نفت وجود دارد که می‌گوید؛ دولت‌ها برای دولت بعد کار می‌کنند و ثمره اقدامات هر دولت در دولت بعدی چیده می‌شود. 
به عنوان مثال افتتاح یک به یک فازهای میدان گازی پارس جنوبی میراثی بود که دولت دهم برای دولت تدبیر و امید به جای گذاشت تا بیژن زنگنه با قیچی کردن روبان قرمز پروژه‌هایی که بعضا تا ۹۸ درصد پیشرفت داشتند، تولید گاز را افزایش داده و تقاضای داخلی را به طور کامل پوشش دهد.حال وزارت نفت فعلی مجبور شده، برای افزایش تولید گاز از صفر شروع کند که طبیعتا نتایج آن با صرف زمان چند ساله نمایان خواهد شد. 
بی‌توجهی وزارت نفت قبل، به نگهداشت تولید در پارس‌جنوبی، توقف ۸ ساله توسعه میدان مشترک فرزاد B، خلع ید شرکت ایرانی در توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی و سپردن آن به شرکت توتال فرانسه و رفتن آن شرکت از ایران، تعلل در توسعه میدان گازی کیش و موارد دیگر تنها گوشه‌‎‌ای علل فعلی ناترازی گاز در کشورمان بشمار می‌رود که معلول کم توجهی به توسعه ظرفیت های گازی کشور در سال‌های گذشته و دولت سابق است.
ذکر چند نکته :سالانه برای 70 هزار واحد صنعتی گاز تأمین می‌شود. 30 درصد از کل تولید سالانه گاز در 89 نیروگاه کشور مصرف می‌شود.
44 درصد تولید گاز کشور در این دو بخش بلعیده می‌شود؛ در واقع اگر حدود 900 میلیون مترمکعب تولید گاز داشته باشیم، حدود 500 میلیون مترمکعب در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود. در سال ١٣٨٦ معادل ۹ پالایشگاه گازی با تولید ۴۷۰ میلیون مترمکعب در کشور وجود داشت، تا پایان سال ۱۴۰۰ تعداد پالایشگاه‌ها به ۲۲ پالایشگاه با ظرفیت تولید ۸۵۰ میلیون مترمکعب رسید که بیانگر رشد ۷۰ درصدی است. گاز طبیعی در بخش حمل و نقل نیز استفاده می‌شود که با مایع‌سازی گاز و تبدیل آن به سی‌ان‌جی، معادل بیش از 21 میلیون لیتر بنزین در روز جایگزین می‌شود.اما درخصوص وضعیت مصرف بنزین در کشور متوسط مصرف روزانه بنزین کشور از ابتدای سال تاکنون 103.5 میلیون لیتر در روز بوده است و متأسفانه در شرایطی که هر ساله در فصل سرما شاهد کاهش مصرف بنزین هستیم، امسال زمستان مصرف بنزین کاهش نیافته و شاهد مصرف بی‌رویه این فرآورده نفتی هستیم.
آخرین وضعیت جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور
سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری ایران و روسیه در کریدور تجاری جدید؛ ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌های غرب بر صادرات خود به دنبال ایجاد یک مسیر آبی-راه‌آهن جدید از سرزمین‌های تحت اشغال روسیه در اوکراین به جنوبی‌ترین بنادر ایران هستند.
روسیه و ایران در حال ساخت یک مسیر تجاری بین قاره‌ای جدید هستند که از لبه شرقی اروپا تا اقیانوس هند امتداد دارد، گذرگاهی به طول 3 هزار کیلومتر که خارج از دسترس هر گونه مداخله خارجی است و هزاران کیلومتر از مسیرهای تجاری فعلی بین دو کشور را حذف می‌کند.
در انتهای شمالی این کریدور، دریای آزوف قرار دارد که توسط شبه جزیره کریمه، سواحل جنوب شرقی اوکراین - از جمله بندر ماریوپل تحت اشغال روسیه - و دهانه رودخانه دان محصور شده است.از آنجا شبکه‌های رودخانه‌ای، دریایی و ریلی تا قطب‌های ایران در دریای خزر و در نهایت اقیانوس هند گسترش می‌یابد.
بیشترین سرمایه خارجی که سال گذشته وارد ایران شده، از سمت روسیه بوده و امارات، افغانستان، ترکیه و چین با اختلاف در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در واقع بیشتر از ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری فقط متعلق به روسیه است.
چرا صادرات نفت با پایان برجام به یک میلیون بشکه برنگشت؟
طبق آمار اوپک، در ابتدا اینگونه به نظر می‌رسد که امضای برجام باعث افزایش صادرات نفت ایران و خروج آمریکا از برجام باعث کاهش آن شده است، پس این توافقنامه تاثیر مثبتی بر فروش نفت داشته است. چرا بعد از خروج آمریکا از برجام، صادرات نفت ایران به عدد قبل از اجرای برجام یعنی یک میلیون بشکه برنگشت؟ و به کمتر از ۱۰۰ هزار بشکه در روز رسید.
در دوره کوتاه اجرای برجام، تمامی روش‌ها و زیرساخت‌های دور زدن تحریم نفتی از بین رفته یا لو رفت و این موضوع سبب شد، با خروج آمریکا از برجام مدتی طول بکشد که این زیرساخت مجددا ایجاد و احیا شده و رقم فروش به یک میلیون بشکه سابق برگردد.
در واقع برجام یک هزینه هم بر جریان صادرات نفت ایران گذاشت که در مجموع میانگین صادرات نفت را از حدود یک میلیون بشکه در روز تغییر نداد و صرفا نمودار فروش نفت را از خطی به سینوسی با میانگین قبلی تغییر داد. 
 کاهش تولید دو میلیون بشکه نفت اوپک پلاس توطئه روسی - سعودی برای سرنگونی بایدن کاهش تولید اوپک پلاس تا اندازه‌ای نشان‌دهنده تلاش روسیه برای تحمیل شوک اقتصادی به ایالات‌متحده و اروپا برای پایان دادن به حمایت از دفاع اوکراین در برابر تجاوز روسیه است. بااین‌حال، واشنگتن به‌شدت خشمگین است که چرا عربستان سعودی از اقدامی حمایت می‌کند که اگرچه ممکن است به نفع اقتصادی کوتاه‌مدت آن باشد، اما با منافع امنیتی بلندمدت عربستان سعودی در تضاد است. این تصمیم هدفمند عربستان برای تضعیف جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و دموکرات‌ها در آستانه انتخابات نوامبر است. دموکرات‌های کنگره به‌احتمال‌زیاد این موضوع را در رأی‌گیری‌های آینده در مورد بودجه‌های دفاعی و تعهدات به امنیت خلیج‌فارس به خاطر خواهند داشت.
بی‌تردید، تلاش‌ها برای مجازات اعضای اوپک پلاس در کنگره شتاب قابل‌توجهی خواهد یافت. تلاش‌های دو حزبی پس از انتخابات نوامبر نباید غافلگیرکننده باشد. ریاض در مورد چشم‌انداز سیاسی ایالات‌متحده ساده‌لوح نیست. اوپک پلاس تقریباً به‌صورت قطعی می‌توانست به همان هدف کلی خود دست یابد، اما تا مدت کوتاهی پس از انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات‌متحده برای اقدام منتظر ماند. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی همچنان ترجیح می‌دهد به‌سوی تعامل با چین و روسیه گام بردارد؛ اما مشکل این است که واشنگتن به‌طور سنتی سیاست خارجی را به این شکل تاکتیکی انجام نمی‌دهد و روابط استراتژیک بلندمدت را ترجیح می‌دهد. آنچه واقعیت دارد این است که عربستان سعودی و امارات متحده عربی دیگر متحدان آمریکا نیستند. استقلال سیاسی آن‌ها در سیاست جهانی نفت، همراه با همکاری مداوم در سایر زمینه‌ها، بر واقعیتی تأکید می‌کند که برای برخی در واشنگتن دیر نمایان می‌شود: شرایط جهان از زمان دولت اوباما تغییر کرده است.
ضعف سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها
به گفته محمدعلی خطیبی افزایش مصرف در حوزه انرژی در سال‌های اخیر به گونه‌ای بوده كه بخش تولید از این میزان بالای تقاضا فاصله دارد و از بخش مصرف جا می‌ماند. با این حجم مصرف، كمبود گاز در فصل زمستان یك امر بدیهی است. همان‌طوركه كمبود برق در فصل تابستان طبیعی است. البته از گذشته پیش‌بینی‌هایی در زمینه این كمبودها می‌شد و قرار هم بر این بود تا میزان تولید افزایش یابد. اما به دلیل مشكلاتی كه در این حوزه به وجود آمد سرمایه‌گذاری‌های لازم در بخش زیرساختی صورت نگرفت و این موضوع باعث شد تا در فصل زمستان یا تابستان كمبودهایی ایجاد شود. 
در سال‌های اخیر میزان مصرف گاز در بخش خانگی و در بخش صنعت گسترش زیادی یافته این در حالی است كه باید متناسب با آن سرمایه‌گذاری‌های لازم برای افزایش تولید در كشور صورت می‌گرفت. بخش خانگی وابستگی بالایی به گاز دارد كه باید این موضوع در بخش سیاست‌گذاری‌های انرژی مد‌نظر قرار گیرد كه آیا این موضوع درست است كه این حجم از مصرف خانگی به یك سوخت (گاز) وابسته باشد؟ نكته مهم دیگر این است كه در فصل زمستان از ظرفیت‌های ذخیره‌سازی به درستی استفاده نشده است و نباید تنها متناسب با یك فصل برنامه‌ریزی برای تولید انجام شود و در سایر فصل‌ها تولید معطل بماند، طبیعتا در چنین شرایطی نیازمند مدیریت هوشمندی هستیم كه ذخیره‌سازی‌ها در شرایط پرمصرف به كمك بیایند و همانند سوخت‌های مایعی كه در مورد بنزین در فصل تابستان مطرح می‌شود و ذخیره‌سازی بنزین كمبودها را پوشش می‌دهد در مورد كمبود گاز هم وضعیت باید به همین صورت باشد. در گذشته شركتی با نام شركت ذخیره‌سازی گاز در كشور فعالیت داشت كه كار این شركت ذخیره‌سازی گاز در نقاط مختلف كشور بود، متاسفانه این شركت به دلایل مختلفی كه در آن زمان مطرح شد از‌جمله اینكه اقتصادی نبوده در دولت گذشته منحل شد و حالا نتیجه آن ر ا می‌بینیم. باید به این موضوع توجه داشت كه بخش خانگی می‌تواند برای مصرف از دو یا چند سوخت استفاده كند اما به دلیل عدم سرمایه‌گذاری‌های مناسب و به ویژه ادامه‌دار شدن تحریم‌ها و انحلال شركت ذخیره‌سازی در دولت قبل و عدم تمهیدات لازم برای ذخیره‌سازی‌ها باعث این كمبودها شده است. همچنین سیستم‌های مصرف در كشور بهینه‌سازی نشده‌اند و پرت انرژی داریم و باید با سرمایه‌گذاری‌ها كیفیت این سیستم‌ها را ارتقا داد و بهره‌وری را هم بالا برد تا با كمترین مصرف میزان رفاه برای مردم ایجاد شود. 
اگر بخواهیم مقایسه‌ای داشته باشیم با مقایسه‌ای ساده نسبت به سایر كشورها به لحاظ میزان جمعیت و اندازه مصرف انرژی در می‌یابیم كه میزان مصرف ما نسبت به جمعیتی كه داریم بالاست. البته یك بخشی از این قضیه به دلیل فرهنگ مصرفی در كشور است كه بهینه نیست و بیش از اندازه مصرف می‌شود كه این موضوع را می‌توان در مورد میزان مصرف بنزین در كشور هم مشاهده كرد. درحالی كه در دنیا متوسط مصرف بنزین 4 لیتر در هر 100 كیلومتر است، خودروهای ما متوسط بیش از 10 لیتر در 100 كیلومتر مصرف دارند كه باید این عوامل در بخش صنعت مورد بررسی قرار گیرد.
البته لازم است بررسی‌هایی نیز به منظور جلوگیری از اتلاف انرژی در بخش خانگی (بخاری‌ها و پكیج‌ها و...) و در بخش صنایع و نیروگاه‌ها صورت گیرد تا پرت انرژی كمتر شود و راندمان انرژی افزایش یابد و میزان بهره‌وری هم رشد كند. دولت باید صنایع را موظف كند تا بهره‌وری وسایل گازسوز تولیدی را افزایش دهند و همه دارای گرید A شوند.
مصرف انرژی در ایران ۲.۵ برابر نرم جهانی
وزیر نفت با بیان اینکه تولید گاز در کشور بی‌نظیر است، گفت: شدت مصرف انرژی در ایران ۲.۵ برابر نرم جهانی است و اگر قرار باشد هرچه تولید می‌کنیم را به مصرف رسانیم، مشکلات کنونی ادامه خواهد یافت.
جواد اوجی افزود: بحث بهینه‌سازی از موارد بسیار مهم است. در مورد تولید و عرضه گفتم بحث توسعه میادین، فازهای پارس جنوبی، توسعه میادین مستقل و مشترک گازی را مورد اشاره قرار دادم. باید به این طرف قضیه، یعنی بحث مصرف هم توجه کنیم. دولت در این مورد برنامه‌های خوبی دارد و پیشنهادهای خوبی از طرف وزارت نفت، هم در دولت و هم در مجلس،هم در بودجه ۱۴۰۲ و هم در برنامه هفتم توسعه ارائه شده است.
وی ادامه داد: با راهکارها و برنامه‌های خوب دولت هم در حوزه خانگی، هم در حوزه صنعت و حمل و نقل و همچنین با کمک مردم مصرف را کنترل خواهیم کرد.
وزیر نفت ضمن تشکر و قدردانی از همه همکاران و فعالان حوزه صنعت نفت که به گفته وی نزدیک ۲ ماه است در حال آماده باش به سر می‌برند و پیوسته تلاش کرده‌اند، گفت: به خاطر این تلاش‌ها، هیچ وقفه‌ای در تولید نداشته‌ایم، بلکه حداکثر تولید را انجام دادیم.
وی افزود: تولید بی‌نظیری بود و برای اولین بار است که رکورد ۷۰۵ میلیون متر مکعب گاز از پارس جنوبی برداشت می‌شود.
وزیر نفت گفت: امروز تولید گاز خام به عدد ۹۸۰ میلیون متر مکعب در روز رسیده است.تولید گاز خروجی از ۲۱ پالایشگاه گازی کشور نیز عدد ۸۴۸ میلیون متر مکعب است.اوجی ضمن تشکر از رییس جمهور اظهار داشت: آیت الله رئیسی قبل از ورود من به استودیو گزارشی داشتند از آخرین وضعیت گازرسانی، بخصوص در مورد منطقه شمال شرق نگران بودند.
وزیر نفت همچنین از همراهی و کمک معاون اول رییس جمهور و همه استانداران و هلال احمر که در بخش توزیع سوخت مایع و وسایل گرمایش کمک کردند تشکر و قدردانی می کنم.
اوجی افزود: از همین جا به مردم عزیز ایران می‌گویم که با تدابیر خوبی که دیده شده، هم در بحث اقدامات کوتاه مدت و هم در مورد اقدامات بلند مدت در آینده شاهد این اتفاقات نخواهیم بود.وی ادامه داد: با توجه به گستردگی شبکه گازرسانی که به حدود ۴۸۰ هزار کیلومتر می‌رسد و در دنیا بی نظیر است، این شبکه را تقویت می‌کنیم طوری که همه شهروندان و همه مشترکان از این نعمت گاز بهره مند بشوند.
اوجی گفت: ۲۳ میلیون مشترک در بخش خانگی و تجاری داریم که در اتفاق اخیر فقط گاز ۱۷هزار مشترک آن هم در بخش تربت جام قطع شد که در آنجا هم بحث توزیع سوخت مایع و وسایل گرمایشی را داشتیم. وزیر نفت اظهار داشت: اعلام کردم که در هر شهرستان یا هر جایی که قطعی گاز دارد سوخت مایع و وسایل گرمایشی توزیع شود، به علاوه اینکه پرداخت قبض برق همان ماه را هم کاملاً قبول کردیم. یعنی وزارت نفت قبول کرد که این قبض پرداخت شود.
وی گفت: از ملت شریف و مردم عزیز کشور اگر به زحمت افتادند عذرخواهی می کنم اما به شما می‌گویم با تدابیری که دولت اندیشیده در سال آتی شاهد این اتفاقات هم نخواهیم بود.